نگاهی به زمینه‌های اجتماعی نوپردازی در شعر فارسی ایران و فارسی تاجیکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد دانشگاه

چکیده

در ادبیات فارسی ایران و فارسی تاجیکی ماوراءالنهر به مناسبت‌های ارتباط سیاسی و اقتصادی و فرهنگی با کشورهای اروپا جریان تازه‌ای شکل گرفت که از نمودهای بارز آن ورود عبارات و ترکیب‌ها و تصاویر تازه در زبان ادبی به‌ویژه شعر بود. در این مقاله زمینه‌های اجتماعی این جریان در شعر فارسی ایران و فارسی تاجیکی بررسی شده است. سابقۀ نفوذ کشورهای غربی به ایران و آسیای میانه به دورۀ تیموریان و حتی پیش از آن برمی‌گردد. در ایران اوج این روابط مربوط به دوران صفویه است. از همین زمان دامنۀ تأثیر این روابط در ادبیات فارسی نیز گسترده می‌شود. اشعار این دوره سرشار از مضامین تازه و تصاویر نو و ترکیب‌های جدید مثل رخ فرنگ، بت فرنگ، می پرتغال و... است. این‌گونه اثرگذاری فرهنگ اروپای شرقی در فرهنگ و ادبیات فارسی تاجیکی، در آسیای میانه چندی دیرتر، از نیمۀ دوم سدۀ شانزدهم میلادی، آغاز شد و درپی گسترش روابط تجاری و دیپلماسی با روسیه رونق گرفت. زمینۀ ایجاد تصاویر تازه در ادبیات فارسی تاجیکی نیز به‌دنبال همین ارتباط سیاسی، اقتصادی، تجارتی، علمی و فرهنگی میان خانات آسیای میانه و روسیۀ پادشاهی به‌وجود آمد. گرایش به این نوآوری‌ها در اشعار شاعرانی چون نادم استروشنی، نازل خجندی، میرزاصدیق فنا و... دیده می‌شود. این بررسی‌ها حاکی از آن است که در تفکر اجتماعی و فرهنگی و ادبی مردم ایران، مفهوم فرهنگ از میانه‌های قرن هفدهم تحت تأثیر نفوذ اروپای غربی و جنوبی بوده است. این مفهوم در تفکر اجتماعی و فرهنگی و ادبی مردم اواخر سدۀ هجدهم و اوایل سدة نوزدهم آسیای میانه نیز نشان از تأثیر نفوذ اروپای شرقی دارد. بنابراین، اثرگذاری بی‌واسطۀ اروپاییان در طرز زندگی مردم ایران از نیمۀ اول سدۀ هفدهم و در طرز زندگی ساکنان آسیای میانه، چندی دیرتر، از نیمۀ دوم سدۀ هجدهم میلادی شروع شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Нигоње ба заминањои иљтимоии навпарозї дар шеъри форсии Эрон ва форсии тољикї

نویسنده [English]

  • Усмон Каримов Масъуд Ќањњоров
چکیده [English]

Дар адабиёти форсии Эрон ва форсии тољикии Мовароуннањр ба муносибатњои иртиботи сиёсї ва иќтисодию фарњангї бо кишварњои  Аврупо љараёни тозае шакл гирифт, ки аз намудњои боризи он вуруди ибороту таркибњо ва тасовири тоза дар забони адабї, бавижа шеър буд. Дар ин маќола заминањои иљтимоии ин љараён дар шеъри форсии Эрон ва форсии тољикї баррасї шудааст. Собиќаи нуфузи кишварњои ѓарбї ба Эрон ва Осиёи Миёна ба давраи Темуриён ва њатто пеш аз он бармегардад. Дар Эрон ављи ин равобит марбут ба даврони Сафавия аст. Аз њамин замон доманаи таъсири ин равобит дар адабиёти форсї низ густарда мешавад. Ашъори ин давра саршор аз мазомини тоза ва тасовири нав ва таркибњои љадид мисли «рухи фаранг», «бути фаранг»... аст. Ин гуна асаргузории фарњанги  Аврупои Шарќї дар фарњангу адабиёти форсии тољикї дар Осиёи Миёна чанде дертар, аз нимаи дувуми садаи шонздањуми мелодї оѓоз шуд ва дар пайи густариши равобити тиљорї ва дипломатї бо Русия равнаќ гирифт. Заминаи эљоди тасовири тоза дар адабиёти форсии тољикї низ ба дунболи њамин иртиботи сиёсї, иќтисодї, тиљоратї, илмї ва фарњангї миёни хоноти Осиёи Миёна ва Русияи подшоњї ба вуљуд омад. Гароиш ба ин навоварињо дар ашъори шоироне чун Нодими Истаравшанї, Нозили Хуљандї, Мирзосиддиќи Фано ва... дида мешавад. Ин баррасињо њокї аз он аст, ки дар тафаккури иљтимоию фарњангї ва адабии мардуми Эрон мафњуми «фаранг» аз миёнањои ќарни њабдањум тањти таъсири нуфузи  Аврупои Ѓарбї ва Љанубї будааст. Ин мафњум дар тафаккури иљтимоию фарњангї ва адабии мардуми авохири садаи њаждањум ва авоили садаи нуздањуми Осиёи Миёна низ нишон аз таъсири нуфузи  Аврупои Шарќї дорад. Бинобарин, асаргузории бевоситаи  аврупоиён дар тарзи зиндагии мардуми Эрон аз нимаи аввали садаи њабдањум ва дар тарзи зиндагии сокинони Осиёи Миёна чанди дертар, аз нимаи дувуми садаи њаждањуми мелодї шурўъ шудааст.

کلیدواژه‌ها [English]

  • навпарозї
  • заминањои иљтимої
  • шеъри форсии Эрон
  • шеъри форсии тољикї