زبان پارسی دری تاجیکی ورارود و خراسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد

چکیده

دربارۀ زبان پارسی دری ورارود و خراسان و ریشۀ پیدایش آن تاکنون نظرهای گوناگونی بیان شده که در این مقاله به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌شود. برتلس با تأیید نظر ملک‌الشعرای بهار و صدرالدین عینی زبان دری را زبان اصلی مردم ایرانی‌نژاد آسیای میانه از بلخ تا بخارا می‌داند و نظریۀ مهاجرت همگانی از ایران به آسیای میانه و تبدیل زبان سغدی به دری را رد می‌کند. اما آلکساندر فریمان به میدان آمدن زبان دری را در آسیای میانه نتیجۀ مهاجرت مردم ازجانب ایران به آن منطقه می‌داند. پرویز ناتل خانلری نیز جانبدار عقیدۀ انتقال زبان فارسی از جنوب به شمال- خراسان و ورارود- است و آن را نتیجۀ هجوم عرب و عقب‌نشینی درباریان سامانی می‌داند. نظریۀ انتقال زبان فارسی دری از جنوب به شمال در کتب ایران‌شناسان غرب نیز آمده است. از میان مخالفان نظریۀ انتقال زبان فارسی دری از جنوب به شمال مقالۀ آقای رضا زمردیان با عنوان «منشأ پارسی دری» درخور ‌توجه است. وی با تحلیل و بررسی نظریه‌های گوناگون به این نتیجه رسیده است که نظریۀ انتقال زبان پارسی دری از جنوب به شمال پایۀ تاریخی ندارد؛ یعنی هیچ‌گونه سند و مدرکی در اختیار نیست که بتوان با آن نتیجه‌گیری قاطعانه کرد. این عقیده با مقالۀ کتایون مزداپور با عنوان «نقش ایران‌شناسی در شناخت پیوند ادب کهن ایران و ادب فارسی» نیز هماهنگی دارد. نگارندۀ این مقاله پس از بررسی نظرات مذکور به این نتیجه رسیده است که پارسی ورارودی یا پارسی ماوراءالنهری یا پارسی دری تاجیکی زادۀ ورارود (ماوراءالنهر) و خراسان بوده و در طول بیش از هزار سال ویژگی‌های خود را گم نکرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Забони порсии дарии тољикии Варорўд ва Хуросон

نویسنده [English]

  • Камолиддин Айнї
چکیده [English]

Дар бораи забони  порсии дарии Варорўд ва Хуросон ва решаи пайдоиши он то кунун назарњои гуногуне баён шуда, ки дар ин маќола ба теъдоде аз онњо ишора мешавад. Бертелс бо таъйиди назари Маликушшуаро Бањор ва Садриддин Айнї забони дариро забони аслии мардуми эронинажоди Осиёи Миёна аз Балх то Бухоро медонад ва назарияи муњољирати њамагонї аз Эрон ба Осиёи Миёна ва табдили забони суѓдї ба дариро рад мекунад. Аммо Александр Фрейман ба майдон омадани забони дариро дар Осиёи Миёна натиљаи муњољирати мардум аз љониби Эрон ба он минтаќа медонад. Парвиз Нотили Хонларї низ љонибдори аќидаи интиќоли забони форсї аз љануб ба шимол- Хуросон ва Варорўд аст ва онро натиљаи њуљуми араб ва аќибнишинии дарбориёни сомонї медонад. Назарияи интиќоли забони форсии дарї аз љануб ба шимол дар кутуби эроншиносони Ѓарб низ омадааст. Аз миёни мухолифони назарияи интиќоли забони форсии дарї аз љануб ба шимол маќолаи оќои Ризо Зумуррадиён бо унвони «Маншаъи порсии дарї»  дархури таваљљуњ аст. Вай бо тањлилу баррасии назарияњои гуногун ба ин натиља расидааст, ки назарияи интиќоли забони порсии дарї аз љануб ба шимол пояи таърихї надорад; Яъне њељ гуна санад ва мадраке дар ихтиёр нест, ки битавон бо он натиљагирии ќотеъона кард. Ин аќида бо маќолаи Катоюн Маздопур бо унвони «Наќши эроншиносї дар шинохти пайванди адаби куњани Эрон ва адаби форсї»  низ њамоњангї дорад. Нигорандаи ин маќола пас аз баррасии назароти мазкур ба ин натиља расидааст, ки порсии варорўдї ё порсии мовароуннањрї ё порсии дарии тољикї зодаи Варорўд (Мовароуннањр) ва Хуросон буда ва дар тўли беш аз њазор сол вижагињои худро гум накардааст.

کلیدواژه‌ها [English]

  • порсии дарии тољикї
  • Варорўд
  • Хуросон