احمد دانش، آغازگر انقلاب فکری در بخارا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار

چکیده

احمد دانش در تاریخ ادبیات و افکار اجتماعی و سیاسی بخارای قرن نوزدهم میلادی یکی از افراد برجسته و نامدار به‌شمار می‌رود. اندیشه‌های پیش‌گامانۀ آثار ادبی و فلسفی احمد دانش در بیداری فکری و ملی بسیاری از روشن‌فکران آن دوره نقشی بارز داشته است. در این مقاله پس از بیان شرح‌حال مختصر این متفکر اصلاح‌گرا، نقش او در بیداری فکری مردم بخارا بررسی شده است. دانش در سال ۱۸۲۶م در بخارا دیده به جهان گشود. پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی به یکی از مدارس بخارا رفت و پس از اتمام تحصیلات به خدمت دربار امیر بخارا درآمد. بعدها به پترزبورگ رفت و در آنجا با پیشرفت علمی و فرهنگی روسیه آشنا شد و پس از بازگشت، پیشنهاد اصلاحات کلی سیستم دولت‌داری امارت بخارا را مطرح کرد که با مخالفت امیر مواجه شد و سبب تبعید او گردید. دانش در سال ۱۸۸۵م به بخارا بازگشت و به تألیف و تدوین آثار فلسفی و ادبی مشغول شد و در همان‌جا تألیف کتاب پرمحتوای خود، نوادرالوقایع، را به آخر رساند. این کتاب در بین اهل و ادب شهرت بی‌اندازه‌ای یافت. احمد دانش در اثر دیگری با نام رسالۀ تاریخی تنها راه اصلاح امارت فرتوت بخارا را سرنگون کردن آن با زور دانست. اندیشه‌های جسورانۀ احمد دانش نه‌تنها بر روشن‌فکران معاصر و هم‌سال او تأثیری بزرگ داشت، بلکه برای بیداری جوانان ترقی‌خواه آن زمان نیز عاملی مهم گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ањмади Дониш–оѓозгари инќилоби фикрӣ дар Бухоро

نویسنده [English]

  • Расул Ҳодизода
چکیده [English]

Ањмади Дониш дар таърихи адабиёт ва афкори иљтимої ва сиёсии Бухорои ќарни нуздањуми мелодї яке аз афроди барљаста ва номдор ба шумор меравад. Андешањои пешгомонаи осори адабї ва фалсафии вай дар бедории фикрї ва миллии бисёре аз равшанфкрони он давра наќше бориз доштааст. Дар ин маќола пас аз баёни шарњи њоли мухтасари ин мутафаккири ислоњгаро наќши ў дар бедории фикрии мардуми Бухоро баррасї шудааст. Дониш дар соли 1826 дар Бухоро дида ба љањон кушуд. Пас аз гузарондани тањсилоти муќаддамотї ба яке аз мадориси Бухоро рафт ва пас аз итмоми тањсилот ба хидмати дарбори амири Бухоро даромад. Баъдњо ба Петербург рафт ва дар он љо бо пешрафти  илмї ва фарњангии Русия ошно шуд ва пас аз бозгашт пешнињоди ислоњоти куллии системаи давлатдории иморати Бухороро матрањ кард, ки бо мухолифати амир мувољењ шуд ва сабаби табъиди ў гардид. Дониш дар соли 1885 ба Бухоро бозгашт ва ба таълифу тадвини осори фалсафї ва адабї машѓул шуд ва дар њамон љо таълифи китоби пурмуњтавои худ «Наводир-ул-ваќоеъ»-ро ба охир расонд. Ин китоб дар байни ањли адаб шуњрати беандозае ёфт. Ањмади Дониш дар асари дигаре бо номи «Рисолаи таърихї» танњо роњи ислоњи иморати фартути Бухороро сарнигун кардани он бо зўр донист. Андешањои љасуронаи Ањмади Дониш на танњо бар равшанфикрони муосир ва њамсоли ў таъсире бузург дошт, балки барои бедории љавонони тараќќихоњи он замон низ омили муњим гардид.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ањмади Дониш
  • инќилоби фикрї
  • Бухоро
  • «Наводир-ул-ваќоеъ»
  • «Рисолаи таърихї»