روشنگرایی تاجیک و جهان نو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار

چکیده

این مقاله با هدف تبیین جریان روشنگرایی تاجیک به نگارش درآمده است. در اواخر سدۀ نوزدهم و اوایل سدۀ بیستم میلادی مبارزۀ ملی- آزادی‌خواهی مردم تاجیک به مرحله‌ای نو رسید و در تفکر مردم دگرگونی‌های انقلابی به‌وجود آمد. این مسئله به‌نوبۀ‌خود سبب شد که روشن‌فکران به طرز زندگانی فرنگیان با چشم عبرت بنگرند. یکی از این روشن‌فکران که به همت او ادبیات روشنگرایی تاجیک عرض وجود کرد، احمد مخدوم دانش است. وی با مشاهدۀ پیشرفت غرب، به‌ویژه روسیه، در شرایطی که در بخارا سطح تعلیم و تدریس به‌شدت پایین آمده بود، به این نتیجه رسید که کشور به اصلاحات جدی نیاز دارد. مسائل گوناگون جهان پیشرفتۀ معاصر و عقب‌ماندگی تعدادی از ممالک شرق، به‌ویژه امارت بخارا، در آثار عبدالرئوف فطرت نیز مورد بحث و مناظرة دقیق قرار گرفته است. فطرت در آثار خود ضرورت اصلاحات اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی کشور را مطرح کرد. او در دو اثر مناظره و بیانات سیاح هندی احوال اجتماعی و اقتصادی امارت بخارای آغاز سدۀ بیستم میلادی را به رشتۀ تحقیق کشیده است. آثار نثری واقع‌گرایانۀ فطرت زمینه‌ای مناسب برای آماده‌سازی افکار خوانندگان برای مطالعۀ مطبوعات فراهم کرد و بدین‌ ترتیب، در سال ۱۹۱۲م نخستین روزنامۀ تاجیکی باعنوان بخارای شریف منتشر شد که روزنه‌ای از علم و معرفت به روی مردم بخارا باز می‌کرد. بعد از آن نیز سردبیر روزنامه، میرزاجلال یوسف‌زاده، برای نخستین بار موضوع تأسیس «جمعیت نشر معارف» را براساس آیین‌نامه مطرح کرد. هرچند باوجود تلاش‌های زیادی که در ابتدای قرن بیستم میلادی برای اصلاح جامعه انجام شد، جریان معارف‌پروری و روشنگرایی به کامیابی بزرگی نائل نشد، در اندیشه و افکار مردم، انقلابی بزرگ به‌وجود آمد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Равшангароии тољик ва љањони нав

نویسنده [English]

  • Пайванди Гулмурод
چکیده [English]

Ин маќола бо њадафи табйини љараёни равшангароии тољик ба нигориш даромадааст. Дар авохири садаи нуздањум ва авоили садаи бистуми мелодї муборизаи миллї-озодихоњии мардуми тољик ба марњалае нав расид ва дар тафаккури мардум дигаргунињои инќилобї ба вуљуд омад. Ин масъала ба навбаи худ сабаб шуд, ки равшанфкрон ба тарзи зиндагонии фарангиён бо чашми ибрат бингаранд. Яке аз ин равшанфикрон, ки ба њиммати ў адабиёти равшангароии тољик арзи вуљуд кард, Ањмад махдуми Дониш аст. Вай бо мушоњидаи пешрафти Ѓарб, бавижа Русия, дар шароите, ки дар Бухоро сатњи таълиму тадрис башиддат поин омада буд, ба ин натиља расид, ки кишвар ба ислоњоти љиддї ниёз дорад. Масоили гуногуни љањони пешрафтаи муосир ва аќибмондагии теъдоде аз мамолики Шарќ, бавижа аморати Бухоро дар осори Абдуррауфи Фитрат низ мавриди бањсу мунозираи даќиќ ќарор гирифтааст. Фитрат дар осори худ зарурати ислоњоти иљтимоию иќтисодї ва фарњангии кишварро матрањ кард. Ў дар ду асар «Мунозира» ва «Баёноти сайёњи њиндї» ањволи иљтимої ва иќтисодии иморати Бухорои оѓози садаи бистуми мелодиро ба раштаи тањќиќ кашидааст. Осори насрии воќеъгароёнаи Фитрат заминае муносиб барои омодасозии афкори хонандагон барои мутолиаи матбуот фароњам кард ва бад-ин тартиб дар соли 1912 нахустин рўзномаи тољикї бо унвони «Бухорои шариф» мунташир шуд, ки равзанае аз илму маърифат ба рўйи мардуми Бухоро боз мекард. Баъд аз он низ сардабири рўзнома Мирзољалол Юсуфзода барои нахустин бор мавзўъи таъсиси «Љамъияти нашри маориф»-ро бар асоси оиннома матрањ кард. Њарчанд бо вуљуди талошњои зиёде, ки дар ибтидои ќарни бистуми мелодї барои ислоњи љомеа анљом шуд, љараёни маорифпарварї ва равшангарої ба комёбии бузурге ноил нашуд, дар андешаву афкори мардум инќилобе бузург ба вуљуд омад.

کلیدواژه‌ها [English]

  • равшангароии тољик
  • Ањмад махдуми Дониш
  • Абдуррауфи Фитрат
  • «Бухорои шариф»