جدیدی‌ها کیستند؟

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار

چکیده

جنبش جدیدیه که در ابتدای قرن بیستم میلادی در آسیای میانه منتشر شد، درواقع ادامۀ منطقی غایه‌های ترقی‌پروری معارف‌پروران نیمۀ دوم قرن نوزدهم است. این مقاله با هدف بررسی سیر تطور این جنبش و پیامدهای آن به‌نگارش درآمده است. طبق نوشته‌های صدرالدین عینی، تحت تأثیر مطبوعات فارسی و ترکی و همچنین انقلاب‌های روسیه، ترکیه و ایران در آسیای میانه جوانانی پیدا شدند که خواستار دگرگونی نظام سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور شدند. این جوانان پس از فاجعۀ شیعه و سنی ابتدای سال ۱۹۱۰م در شهر بخارا درپی تأسیس سازمانی مخفی به‌نام «تربیت اطفال» برآمدند که هدفش تشویق و ترغیب به اصلاحات عمومی بود. به‌رغم تلاش‌های ادارۀ سیاسی روس برای تعطیلی فعالیت‌های سازمان تربیت اطفال، این سازمان تا انقلاب فوریۀ سال ۱۹۱۷م به فعالیت‌های خود ادامه داد. پس از انقلاب فوریۀ ۱۹۱۷م در روسیه، فعالیت سیاسی جدیدان جوان‌بخاریان اوج گرفت؛ اما این گروه مدتی بعد به تعقیب و شکنجۀ امیر گرفتار آمدند. در سال ۱۹۱۸م، گروه چپ جوان‌بخاریان با همدستی دوایر کمونیستی بخارا براساس برنامۀ حزب کمونیستی روسیه تشکیل شد. در سال ۱۹۲۰م، گروهی از جدیدان در شهر تاشکند فرقۀ جوان‌بخاریان- انقلابیون را تأسیس کردند که این فرقه در همان سال به حزب کمونیستی بخارا پیوست و به‌قدرت رسد؛ اما از آنجا که حزب بلشویکان تحمل هیچ حزب دیگری را نداشت، کمر به نابودی جدیدان بست. چنان‌که مشاهده می‌شود، جنبش جدیدیه در طول حیات خویش مراحل مختلفی را طی کرده است که تا مدت‌ها به‌دلیل نظر منفی جناح حاکم نسبت به آن، از جانب عالمان جامعه‌شناس تاجیک مورد تحقیق قرار نگرفت. اما در سال ۱۹۸۸م، در تاشکند جلسه‌ای دربارة این جنبش برگزار شد و شرکت‌کنندگان به این جمع‌بندی رسیدند که جنبش جدیدیه در تاریخ افکار سیاسی و اجتماعی آسیای میانه واقعه‌ای پیشرفته بوده و باوجود محدودیت‌های تاریخی و ضدیت‌هایش، در بیداری و خودآگاهی جامعه نقش برجسته داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Љадидњо кистанд?

نویسنده [English]

  • Ќаҳҳњори Расулиён
چکیده [English]

Љунбиши љадидия, ки дар ибтидои ќарн бистуми мелодї дар Осиёи Миёна мунташир шуд, дар воќеъ идомаи мантиќии ѓояњои тараќќипарвари маорифпарварони нимаи дувуми ќарни нуздањум аст. Ин маќола бо њадафи баррасии сайри татаввури ин љунбиш ва паёмадњои он ба нигориш даромадааст. Тибќи навиштањои Садриддин Айнї тањти таъсири матбуоти форсї ва туркї ва њамчунин инќилобњои Русия, Туркия ва Эрон дар Осиёи Миёна љавононе пайдо шуданд, ки хостори дигаргунии низоми сиёсї, иљтимої, иќтисодї ва фарњангии кишвар шуданд. Ин љавонон пас аз фољиъаи шиа ва суннии ибтидои соли 1910 м. дар шањри Бухоро дар паи таъсиси созмони махфие ба номи «Тарбияти атфол»  баромаданд, ки њадафаш ташвиќу тарѓиб ба ислоњоти умумї буд. Ба раѓми талошњои идораи сиёсии рус барои таътили фаъолиятњои созмони «Тарбияти атфол» ин созмон то Инќилоби феврали сол 1917 м. ба фаъолиятњои худ идома дод. Пас аз Инќилоби феврали 1917 м. дар Русия фаъолияти сиёсии љадидон– Љавонбухориён ављ гирифт. Аммо ин гурўњ муддате баъд ба таъќибу шиканљаи амир гирифтор омаданд. Дар соли 1918 м. гурўњи чапи Љавонбухориён бо њамдастии давоири коммунисти Бухоро бар асоси барномаи њизби коммунисти Русия ташкил шуд. Дар соли 1920 м. гурўње аз љадидон дар шањри Тошканд фирќаи Љавонбухориён- инќилобиюнро таъсис карданд, ки ин фирќа дар њамон сол ба њизби коммунисти Бухоро пайваст ва ба ќудрат расид. Аммо аз он љо, ки њизби болшевикон тањаммули њељ њизби дигареро надошт, камар ба нобудии љадидон баст. Чунонки мушоњида мешавад, љунбиши љадидия дар тўли њаёти хеш мароњили мухталиферо тай кардааст, ки то муддатњо ба далели назари манфии љаноњи њоким нисбат ба он аз љониби олимони љомеашиноси тољик мавриди тањќиќ ќарор нагирифт. Аммо дар соли 1988 м. дар Тошканд љаласае дар бораи ин љунбиш баргузор шуд ва ширкаткунандагон ба ин љамъбандї расиданд, ки љунбиши љадидия дар таърихи афкори сиёсї ва иљтимоии Осиёи Миёна воќеае пешрафта буда ва бо вуљуди мањдудиятњои таърихї ва зиддиятњояш дар бедорї ва худогоњии љомеа наќши барљаста доштааст.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Осиёи Миёна
  • созмони «Тарбияти атфол»
  • Љавонбухориён
  • љунбиши љадидия