نگاهی دوباره به طرح «تدوین فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی» (نقد مقاله)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار

چکیده

نوشتۀ حاضر با هدف نقد و تحلیل مقالۀ «دربارۀ فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی و ضرورت تدوین آن» تألیف بهمن سرکاراتی که در سیزدهمین شمارۀ نامۀ فرهنگستان چاپ شده، به نگارش درآمده است. نگارنده با تأکید بر اینکه عنوان اصلی مقاله با موضوع و محور اصلی آن هم‌خوانی کامل ندارد، دربارۀ عدم‌ شفاهیت تعاریف بیان‌‌شده از واژه‌ها و اصطلاحات اصلی به‌کاررفته در متن، یعنی «فرهنگ»، «ریشه‌شناسی»، «زبان» و «زبان فارسی» بحث کرده و ذیل عناوینی مستقل بدان‌ها پرداخته است. به نظر نگارنده، در مقالۀ مورد بحث تعریف فرهنگ بسیار مبهم و پیچیده است. درمورد «ریشه‌شناسی» نیز تاریخچه‌ای از اولین عناصر شکل‌گیری این روند تاریخی در مقدمۀ مقاله آمده؛ اما مؤلف در پرداختن به اصول تدوین فرهنگ ریشه‌شناختی از ذکر برخی اصول اساسی چشم‌پوشی کرده است. در حوزۀ زبان نیز نگارنده با اشاره به اینکه ورود یک واژۀ دخیل، آن‌هم از یک زبان غیرخویشاوند به مجموعۀ واژگان و بلکه منظومۀ یک زبان جز اطلاق لفظ بر معنی، جایگاه دیگری ندارد، یادآور می‌شود که در این مقاله در تفریق واژه‌های دخیل در زبان فارسی و تقسیم آن‌ها به دو گروه «واژه‌های دخیل منسوخ» و «واژه‌های دخیل رایج»، نه ادبیات کلاسیک، بلکه «زبان و گفتار رایج و امروزی» معیار قرار گرفته است؛ حال‌ آنکه ریشه‌شناسی واژه‌های دخیل آن هم از زبان‌های غیرخویشاوند نتیجه‌ای دربر ندارد و اگر قرار است کاری در این زمینه صورت گیرد، بهتر است در قالب مجموعه‌ای جداگانه باعنوان «فرهنگ ریشه‌شناختی واژه‌های دخیل در زبان فارسی» باشد. همچنین، مؤلف این مقاله علاقۀ وافری به گنجاندن اسامی خاص در فرهنگ مورد بحث دارد که چنین طرحی در قالب این فرهنگ نمی‌گنجد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Нигоње дубора ба тарњи «Тадвини фарњанги решашинохтии забони форсї» (Наќди маќола)

نویسنده [English]

  • Абдуррањими Бењрўзиён
چکیده [English]

       Навиштаи њозир бо њадафи наќду тањлили маќолаи «Дар бораи фарњанги решашинохтии забони форсї ва зарурати тадвини он»  таълифи Бањмани Саркоротї, ки дар сездањумин шумораи «Номаи Фарњангистон» чоп шуда, ба нигориш даромадааст. Нигоранда бо таъкид бар ин ки унвони аслии маќола бо мавзўъ ва мењвари аслии он њамхонии комил надорад, дар бораи адами шифоњияти таорифи баёншуда аз вожањо ва истилоњоти аслии бакоррафта дар матн, яъне «фарњанг», «решашиносї», «забон»  ва «забони форсї»  бањс карда ва зайли ановини мустаќил бад-онњо пардохтааст. Ба назари нигоранда дар маќолаи мавриди бањс таърифи “фарњанг” бисёр мубњам ва печида аст. Дар мавриди «решашиносї»  низ таърихчае аз аввалин аносири шаклгирии ин раванди таърихї дар муќаддамаи маќола омада. Аммо муаллиф дар пардохтан ба усули тадвини фарњанги решашинохтї аз зикри бархе усули асосї чашмпўшї кардааст. Дар њавзаи забон низ нигоранда бо ишора ба ин ки вуруди як вожаи дахил, он њам аз як забони ѓайрихешованд ба маљмўъаи вожагон ва балки манзумаи як забон љуз итлоќи лафз бар маънї љойгоњи дигаре надорад, ёдовар мешавад, ки дар ин маќола дар тафриќи вожањои дахил дар забони форсї ва таќсими онњо ба ду гурўњ-«вожањои дахили мансух»  ва «вожањои дахили роиљ» на адабиёти классик, балки «забон ва гуфтори роиљ ва имрўзї»  меъёр ќарор гирифтааст. Њол он ки решашиносии вожањои дахил, он њам аз забонњои ѓайрихешованд натиљае дар бар надорад ва агар ќарор аст коре дар ин замина сурат гирад, бењтар аст дар ќолаби маљмўае људогона бо унвони «Фарњанги решашинохтии вожањои дахил дар забони форсї»  бошад. Њамчунин, муаллифи ин маќола алоќаи вофире ба гунљондани асомии хос дар фарњанги мавриди бањс дорад, ки чунин тарње дар ќолаби ин фарњанг намегунљад.

کلیدواژه‌ها [English]

  • наќд
  • фарњанг
  • решашиносї
  • забони форсї