شعر رودکی و قالب بیت ادبیات کلاسیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار

چکیده

شعر فارسی ازجهت یگانگی شکل و معنا در زمان رودکی قالب اساسی خود را می‌یابد؛ اما ساخت هنری بیت شعر فارسی در عهد رودکی و هم‌زمانانش هنوز به استقلال کامل نرسیده است. از موقعیت دید نحوی نیز، بیت شعر ادبیات کلاسیک جمله‌ای دارای مضمون واحد است؛ بنابراین، بیت خردترین واحد شکل و مضمون شعر است. در شعر حافظ بیت نه‌تنها از لحاظ ریتم، آهنگ و نحو، بلکه ازنظر معنا هم در تناسب با ابیات دیگر شعر استقلال دارد. در شعر رودکی نیز بیت در شکل گرامری، ضرب‌و‌آهنگ و نحو از یگانگی برخوردار است؛ اما در شعر او گاهی یگانگی از حدود یک بیت فراتر نمی‌رود. بنیاد شعر حافظ بیت است که استقلال خاصی دارد و تحلیلی منطقی است که بر قاعدۀ زبانی تکیه می‌کند و ساخت واحد نحوی و منطقی و نظم‌شناختی دارد؛ حال ‌آنکه در شعر رودکی رابطۀ صدر و ضرب و ابتدا و عروض به‌اندازۀ شعر حافظ مستحکم نیست. از مقایسة شعر رودکی با سخن حافظ می‌توان نتیجه گرفت که در قرن چهارم هجری شعر فارسی به‌شکل بیان بیت، یگانگی و استواری زمان بعدی را نداشته است. بنابراین، بیت رودکی در تکمیل برج و بارو به تحریر و ترمیم نیاز داشته است و آن را خلف‌های او انجام دادند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Шеъри Рўдакї ва ќолаби байти адабиёти классикӣ

نویسنده [English]

  • Худої Шарифов
چکیده [English]

Шеъри форсї аз љињати ягонагии шаклу маъно дар замони Рўдакї ќолаби асосии худро меёбад. Аммо сохти њунарии байти шеъри форсї дар ањди Рўдакї ва њамзмононаш њанўз ба истиќлоли комил нарасидааст. Аз мавќеияти диди нањвї низ байти шеъри адабиёти классик љумлае дорои мазмуни воњид аст; Бино бар ин байт хурдтарин воњиди шакл ва мазмун шеър аст. Дар шеъри Њофиз байт на танњо аз лињози ритм, оњанг ва нањв, балки аз назари маъно њам дар таносуб бо абёти дигари шеър истиќлол дорад. Дар шеъри Рўдакї низ байт дар шакли громарї, зарбу оњанг ва нањв аз ягонагї бархурдор аст. Аммо дар шеъри ў гоње ягонагї аз њудуди як байт фаротар намеравад. Бунёди шеъри Њофиз байт аст, ки истиќлоли хоссе дорад ва тањлили мантиќист, ки бар ќоидаи забонї такя мекунад ва сохти воњиди нањвї ва мантиќї ва назмшинохтї дорад. Њол он ки дар шеъри Рўдакї робитаи садру зарб ва ибтидову арўз ба андозаи шеъри Њофиз мустањкам нест. Аз муќоисаи шеъри Рўдакї бо сухани Њофиз метавон натиља гирифт, ки дар ќарни чањоруми њиљрї шеъри форсї ба шакли баёни байт ягонагї ва устувории замони баъдиро надоштааст. Бино бар ин байти Рўдакї дар такмили бурљу бору ба тањриру тармим ниёз доштааст ва онро халафњои ў анљом додаанд.

کلیدواژه‌ها [English]

  • шеъри форсї
  • байт
  • Рўдакї
  • Њофиз
  • ду байт аз осори Рўдакї