رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Робитаи адабиёти ҳирфаӣ ва фолклор дар
осори Мирсаид Миршакарرابطۀ ادبیات حرفهای و فولکلور در آثار میرسعید میرشکر92220179FAاَ. چراغابدالافاستادیارJournal Article20060413Дар адабиёти муосири тољик осоре, ки бар асоси ривоят ва асотир навишта шудаанд, бисёр дучор омадаанд ва нависандагони зиёде ба халќи осор бар асоси ривоятњо ва афсонањои ќадими халќии тољикӣ пардохтаанд. Лекин аз њама бештар Мирсаид Миршакар асотиру ривоёт ва афсонањои халќиро барои тарѓиби суннатњои олии ахлоќї, иљтимої ва сиёсї, ватанпарварї ва инсондўстї ва иттињоду ягонагї истифода кардааст ва достони «Ќишлоќи тилої» гувоњи равшане бар ин андеша аст. Аз рўйи мундариљаи асотирї сужаи ин достон ба њикояти Чамбули мастони њамосаи халќи тољик «Гўрўѓлї» шабоњат дорад. Такя бар фолклор низ каму беш дар осори адибони ќарни бисти тољик давом карда, ки дар эљодиёти М. Миршакар аз њама бештар идома ёфтааст. Аз солњои сї дар осори ў масалу маќол ва иборатњои халќии фаровон истифода мешаванд, ки аз як тараф таъсири омўзиши суннатњои адабиёти шифоњї ва аз тарафи дигар талаботи адабиёти нав аст. Шоир баъд аз он то солњои њаштоди ќарни бистум ба њикматомўзї рўй овардааст. Ин равиш аз достони «Ливои зафар» оѓоз шуда ва дар достони «Исёни хирад» ба дарљаи баланд расидааст. Рўй овардани Миршакар ба адабиёти шифоњї ва гўишњо боис шудааст, ки забони бархе аз осори шоир бо забони гўишї омехта шавад, ки ин аз хусусиятњои манфї ба њисоб меояд. Халосаи сухан ин ки Миршакар тарафдори нигањ доштани бењтарин суннатњои адабиёти классик ва ба он мувофиќ кардани суннатњои адабиёти шифоњї, адабиёти љањон ва рус будааст.در ادبیات معاصر تاجیک آثاری که براساس روایت و اساطیر نوشته شدهاند، بسیار دچار آمدهاند و نویسندگان زیادی به خلق آثار براساس روایتها و افسانههای قدیمی خلق تاجیک پرداختهاند؛ لیکن از همه بیشتر م. میرشکر اساطیر و روایات و افسانههای خلقی را برای ترغیب سنتهای عالی اخلاقی، اجتماعی و سیاسی، وطنپروری و انساندوستی، و اتحاد و یگانگی استفاده کرده است و داستان <em>قشلاق طلایی</em> گواه روشنی بر این اندیشه است. از روی مندرجۀ اساطیری سوژۀ این داستان به حکایت <em>جَمبُل مستان</em> حماسۀ خلقی تاجیک، <em>کوراوغلی</em>، شباهت دارد. تکیه بر فولکلور نیز کموبیش در آثار ادیبان عصر بیست تاجیک دوام کرده که در ایجادیات م. میرشکر از همه بیشتر ادامه یافته است. از سالهای سی در آثار میرشکر مثل و مقال و عبارتهای خلقی فراوان استفاده میشوند که از یک طرف تأثیر آموزش سنتهای ادبیات شفاهی و از طرف دیگر طلبات ادبیات نو است. شاعر بعد از آن تا سالهای هشتاد قرن بیستم به حکمتآموزی روی آورده است. این رویه از داستان <em>لوای ظفر</em> آغاز شده و در داستان <em>عصیان خرد</em> به درجۀ بلند رسیده است. روی آوردن میرشکر به ادبیات شفاهی و گویشها باعث شده است که زبان برخی از آثار شاعر با زبان گویشی آمیخته شود که این از خصوصیتی منفی بهحساب میآید. خلاصۀ سخن آنکه میرشکر طرفدار نگه داشتن بهترین سنتهای ادبیات کلاسیک و به آن موافق کردن سنتهای ادبیات شفاهی، ادبیات جهان و روس بوده است.https://www.rudakijournal.ir/article_20179_90e818f6ddb31a7af5b1dd94b1201c1b.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Суннати «даъвати бақо» дар Бадахшонسنت «دعوت بقا» در بدخشان233620180FAایلبان حاجیبیکافاستادیارJournal Article20060413Яке аз суннатњои мардумии роиљ дар Бадахшон «даъвати баќо»-ст, ки ба номњое чун «зинда даъват», «даъвати сафо», «даъват ба сўи абдият» ва... низ маъруф аст. «Суннати баќо» маросимест, ки бо њадафи «фано филлоњ» баргузор мешавад ва касе, ки ин маљлис барои ў барпо мешавад, бояд зиндагии ояндаи худро дар парњезгорї бигзаронад. Њадафи ин маќола муаррифии ин суннат бар асоси дастнависњои ќадими љамъоваришуда аз миёни ањолии Бадахшон аст. Бар асоси маълумоти рисолаи ќадими мутааллиќ ба Њисомуддин Сомуддинов ин суннат ба Носири Хусрав нисбат дода шудааст. Бино бар ончи дар ин рисола омадааст, маълум мешавад, ки «даъвати баќо» чароѓномаи махсус доштааст. Нусхаи дигари начандон комили «Чароѓнома» дар ихтиёри Саидмеърољи Оламшоњ аст. Дигар нусхањои маъмулан ноќиси «даъвати баќо» фоќиди «байти майдон» - абёти пандомези мансуб ба Носири Хусрав дар «Чароѓнома» њастанд. Њарчанд «даъвати баќо» аз солњои 20-30 ќарни бист тадриљан рўй ба таназзул оварда, чароѓ ва чароѓномаи мансуб ба Носири Хусрав то кунун њам яке аз ќадимитарин суннатњои мазњаби мантиќаи Бадахшон ба шумор меравад.یکی از سنتهای مردمی رایج در بدخشان «دعوت بقا»ست که به نامهایی چون «زنده دعوت»، «دعوت صفا»، «دعوت بهسوی ابدیت» و... نیز معروف است. «سنت بقا» مراسمی است که با هدف «فناء فی الله» برگزار میشود و کسی که این مجلس برای او برپا میشود، باید زندگی آیندۀ خود را در پرهیزگاری بگذراند. هدف این مقاله معرفی این سنت براساس دستنویسهای قدیمی جمعآوریشده از میان اهالی بدخشان است. براساس معلومات رسالهای قدیمی متعلق به حسامالدین سامالدیناف، این سنت به ناصرخسرو نسبت داده شده است. بنابر آنچه در این رساله آمده است، معلوم میشود که «دعوت بقا» چراغنامۀ مخصوص داشته است. نسخۀ دیگر نهچندان کامل «چراغنامه» در اختیار سیدمعراج عالمشاه است. دیگر نسخههای معمولاً ناقص «دعوت بقا» فاقد «بیت میدان»- ابیات پندآمیز منسوب به ناصرخسرو در «چراغنامه»- هستند. هرچند «دعوت بقا» از سالهای ۲۰-۳۰ عصر بیست تدریجاً روی به تنزل آورده، چراغ و چراغنامۀ منسوب به ناصرخسرو تاکنون هم یکی از قدیمیترین سنتهای مذهبی منطقۀ بدخشان بهشمار میرود.https://www.rudakijournal.ir/article_20180_8abf90e59fbd8f10ee989434b298db59.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Рӯзгор ва ашъорп Мулло Лочинروزگار و اشعار ملا لاچین374220181FAلالا دولتبیکافاستادیارJournal Article20060413Мулло Лочин аз шуарои мантиќаи Бадахшон аст, ки фаќат дар айёми пирї ба фаъолияти њунарї даст задааст. Ин маќола шарњи мухтасаре аз рўзгор ва ашъори Мулло Лочин аст. Таърихи таваллуди ў дар њељ маъхазе зикр нашудааст. Тибќи ончи дар манобеъ омада, ў умри беш аз сад солро сипарї карда ва ба шањодати навиштањояш дар 92-солагї китобашро навишта ва ба ривояте дар соли 1316 ш. чашм аз љањон фурў бастааст. Китобе, ки Хушназари Помирзод чоп карда, танњо таълифест, ки дар заминаи Мулло Лочин боќї мондааст. Китоб иборат аз ду фасл аст: фасли аввали онро манзумањо ва ашъор ташкил додаанд, ки 1397 байт ба форсї ва 120 байт ба забон шуѓнонї аст; Фасли дувум аз порањои мансур иборат аст, ки муњтавои онро дуоњо, тафсири оёту ањодис ва... ташкил медињанд. Умдаи ќолабњои шеърии мавриди истифода дар ашъори Мулло Лочин ќасида, маснавї, тарљеъбанд, мустазод ва дар мавориде рубої аст.ملا لاچین از شعرای منطقۀ بدخشان است که فقط در ایام پیری به فعالیت هنری دست زده است. این مقاله شرح مختصری از روزگار و اشعار ملا لاچین است. تاریخ تولد ملا لاچین در هیچ مأخذی ذکر نشده است. طبق آنچه در منابع آمده، او عمری بیش از صد سال را سپری کرده و به شهادت نوشتههایش، در ۹۲سالگی کتابش را نوشته و بهروایتی، در سال ۱۳۱۶ش چشم از جهان فروبسته است. کتابی که خوشنظر پامیرزاد چاپ کرده، تنها تألیفی است که در زمینۀ ملا لاچین باقی مانده است. کتاب عبارت از دو فصل است: فصل اول آن را منظومهها و اشعار تشکیل دادهاند که ۱۳۹۷ بیت به فارسی و ۱۲۰ بیت به زبان شغنانی است؛ فصل دوم از پارههای نثری عبارت است که محتوای آن را دعاها، تفسیر آیات و احادیث و... تشکیل میدهند. عمدۀ قالبهای شعری مورداستفاده در اشعار ملا لاچین قصیده، مثنوی، ترجیعبند، مستزاد و در مواردی رباعی است.https://www.rudakijournal.ir/article_20181_a1f2e0e4be11b68d31f03c57e01668b9.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Суннатн «чароғравшанкунӣ»-и
исмоилиёни Осиёи Миёнаسنت «چراغ روشنکنی» اسماعیلیان آسیای میانه435220182FAامید شاهزاده محمداستادیارJournal Article20060413Суннати «чароѓравшанкунї» яке аз бошукўњтарин оинњои мазњаби љамоати исмоилии Бадахшони Тољикистон, Афѓонистон ва шимоли Покистон аст, ки дар миёни ањолии ин манотиќ бо номњои «даъват», «даъвати пир Шоњносир» ва «чароѓравшнкунї» маъруф аст. Дар бораи таърихи пайдоиши ин оин ва фалсафаи он ихтилофи назар вуљуд дорад. Бархе чун Бертелс ва Хромов бар ин боваранд, ки «чароѓравшнкунї» таърихи хеле ќадимї доштаву аз оини мењрпарастї ва дини зардуштї барои исмоилиён ба мерос мондааст. Муњаќќиќи покистонї Азизуллоњ Наљиб баръакс муддаист, ки ин суннат бо дини зардуштї иртиботе надорад ва бархоста аз ташайюъи исломист. Натоиљи ин маќола дар хусуси ин мавзўъ њокї аз он аст, ки аввалан суннати «чароѓравшанкунї» ба оини мењрпарастї ва зардуштӣ њељ иртиботе надорад, зеро дар Авесто њељ ишорае ба ин мавзўъ нашудааст. Њамчунин бо таваљљуњ ба мамнӯъияти оинњои адёни пеш аз ислом дар Ќуръони маљид ва ањодису сухани имомон ба љо овардани ин суннатњо аз сўи пайравонашон ѓайримумкин аст. Нуктаи дигар ин ки матни кунунии «Чароѓнома» ба забони форсї ва дар давраи Сафавиён мураттаб шуда ва мунољот дар васфи Носири Хусрав дар ќарнњои ахир ба он изофа шудааст. Нуктаи охир ин аст, ки «Чароѓнома» ба ќалами Носири Хусрав муталлиқ нест, зеро дар девони ашъори ў ин мунољот вуљуд надорад.سنت «چراغ روشنکنی» یکی از باشکوهترین آیینهای مذهب جماعت اسماعیلی بدخشان تاجیکستان، افغانستان و شمال پاکستان است که در میان اهالی این مناطق با نامهای «دعوت»، «دعوت پیر شاه ناصر» و «چراغ روشنکنی» معروف است. دربارۀ تاریخ پیدایش این آیین و فلسفۀ آن اختلافنظر وجود دارد. برخی چون برتلس و ا. خماروف بر این باورند که «چراغ روشنکنی» تاریخ خیلی قدیمی داشته و از آیین مهرپرستی و دین زردشتی برای اسماعیلیان به میراث مانده است. محقق پاکستانی، عزیزالله نجیب، برعکس مدعی است که این سنت با دین زردشتی ارتباطی ندارد و برخاسته از تشیع اسلامی است. نتایج این مقاله درخصوص این موضوع حاکی از آن است که اولاً سنت «چراغ روشنکنی» به آیین مهرپرستی و زردشتی هیچ ارتباطی ندارد؛ زیرا در اوستا هیچ اشارهای به این موضوع نشده است؛ همچنین با توجه به ممنوعیت آیینهای ادیان پیش از اسلام در قرآن مجید و احادیث و سخن امامان، بهجا آوردن این سنتها ازسوی پیروانشان غیرممکن است. نکتۀ دیگر اینکه متن کنونی «چراغنامه» به زبان فارسی و در دورۀ صفویان مرتب شده و مناجات در وصف ناصرخسرو در قرنهای اخیر بدان اضافه شده است. نکتۀ آخر این است که «چراغنامه» به قلم ناصرخسرو تعلق ندارد؛ زیرا در دیوان اشعار او این مناجات وجود ندارد.https://www.rudakijournal.ir/article_20182_5fb4479e67013bbc6ab1da05dd3757b5.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Фолклор – ойинаи
таърих ва фарҳанги мардумفولکلور، آیینۀ تاریخ و فرهنگ مردم536420189FAنثارمحمد شکرمحمداستادیارJournal Article20060413Фолклор оина ё гувоњномаи фарњанги мардум аст. Аз њамин рў огоњї аз таъриху фарњанги њар миллате ниёзманди шинохти амиќи фолклори он аст. Ин маќола бар он аст, то вижагињои фолклори минтаќаи Бадахшонро табйин ва баррасї кунад. Яке аз хусусиятњои барљастаи фолклори кўњистони Бадахшон дузбонї будани он аст. Зарбулмасалњо, маќолњо, чистонњо ва сурудњо як ќисмат ба забонњои помирї ва бахше дигар ба забони тољикї дар байни ин мардум мавќеъияте пайдо кардаанд. Ривоят, афсона ва дигар навъњои насри мардумї асосан ба сурати шифоњї наќл мешаванд. Бино ба назари муњаќќиќон мардуми Помир дар миёни ёдгорњои дунёи ќадим аз Авесто бањра бардошта, балки дар бунёди он низ сањмгузор будаанд. Дар китоби «Афсонањои Помир» њаштод афсонаи мутааллиќ ба ањолии Помир (Бадахшон) љамъоварї шудааст. «Даргилик» ва «Булбулик» низ аз жанрњои ѓиноии мардуми ин минтаќа њастанд, ки аввалї байни гўишварони забонњои гурўњи шуѓнонї ва рўшонї эљод шуда ва дувумї мањсули эљоди вахизабонони водии Вахон аст. Ин ду жанр њарчанд хосси фолклори бахше аз ањолии кўњистони Бадахшонанд, на фаќат байни ин ду навъи ѓиноии мардумї пайвастагї эљод кардаанд, балки аз нигоњи истифодаи воситаи њунари тасвири бадеї низ бисёр ќавї њастанд. Њамаи ин ёддоштњо ва мулоњизањо собит мекунад, ки ањолии кўњистони Бадахшон аз замонњои ќадим дар миёни тамаддуни умумибашарї ќарор доштаву аз он бањра бардоштаанд.فولکلور آیینه یا گواهینامۀ فرهنگ مردم است؛ ازهمینرو، آگاهی از تاریخ و فرهنگ هر ملتی نیازمند شناخت عمیق فولکلور آن است. این مقاله برآن است تا ویژگیهای فولکلور منطقۀ بدخشان را تبیین و بررسی کند. یکی از خصوصیتهای برجستۀ فولکلور کوهستان بدخشان، دوزبانی بودن آن است. ضربالمثلها، مقالها، چیستانها و سرودها یک قسمت به زبانهای پامیری و بخشی دیگر به زبان تاجیکی در بین این مردم موقعیت پیدا کردهاند. روایت، افسانه و دیگر نوعهای نثر مردمی اساساً بهصورت شفاهی نقل میشوند. بنا به نظر محققان، مردم پامیر در میان یادگارهای دنیای قدیم از <em>اوستا</em>بهره برداشته، بلکه در بنیاد آن نیز سهمگذار بودهاند. در کتاب <em>افسانههای پامیر </em>هشتاد افسانه متعلق به اهالی پامیر (بدخشان) جمعآوری شده است. «درگیلیک» و «بُلبُلیک» نیز از ژانرهای غنایی مردم این منطقه هستند که اولی بین گویشوران زبانهای گروه شغنانی و روشانی ایجاد شده و دومی محصول ایجاد وخیزبانان وادی وخان است. این دو ژانر هرچند خاص فولکلور بخشی از اهالی کوهستان بدخشاناند، نهفقط بین این دو نوع غنای مردمی پیوستگی ایجاد کردهاند؛ بلکه از نگاه استفادۀ واسطۀ هنر تصویر بدیعی نیز بسیار قوی هستند. همۀ این یادداشتها و ملاحظهها ثابت میکند که اهالی کوهستان بدخشان از رمانهای قدیم در میانجی تمدن عمومی بشری قرار داشته و از آن بهره برداشتهاند.https://www.rudakijournal.ir/article_20189_63418cd9f1b904eea0d0c827dd636c1d.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Муҳаммадлиқо – сарояндаи
зиндагии инсон ва ишқи поку ахлоқи ҳамидаمحمدلقا، سرایندۀ بزرگی انسان و عشق پاک و اخلاق حمیده658420190FAامریزدان علیمرداناستادیارJournal Article20060413Муњаммадлиќо аз шоирони тољик аст, ки бештари њаёти ў дар даврони пурнишебуфароз, ноором ва пур аз њодисањои сиёсї ва иљтимоии Осиёи Миёна дар нимаи дувуми ќарни нуздањум ва нимаи аввали ќарни бистум сипарї шудааст. Ин маќола шарњи мухтасаре аз зиндагонї ва шахсияти ин шоир ва низ ашъори арзандаи ўст. Вай дар соли 1294 ќ. дар рустои Ёгеди кўњистони Бадахшон ба данё омад. Баъд аз фарогирии хондан ва навиштан ба улуми шаръї ва маорифи илоњї ва љараёнњои тасаввуф таваљљуњ нишон дод, ки ин мафоњим ба вуфур дар ашъораш инъикос ёфтааст. Тибќи таъкиди шоир дар «Соќинома»-аш ба назар мерасад њангоми тартиб додани девони ашъор 35 сол доштааст. Дар авоили солњои сии ќарни бистум, ки дар Шўравї маъракаи инќилоби маданї ба љўшу хурўш мегузашт, Муњаммадлиќо бо туњмати бадхоњон мавриди таъќиб ќарор гирифт ва ночор шуд бо хонаводааш ба он сўи дарёи Панљ бигурезад. Ин таъќибу гурез ба ин љо хатм нашуд ва баъдњо низ зиндагї шоир ва хонаводаашро бо душворињои зиёде мувољињ кард. Бозтоби ин нооромињо ва яъсу ноумедиро дар ашъори шоир метавон мушоњида намуд. Аз ашъори Муњаммадлиќо ду девон ва њамчунин ќитъањои зиёди машќи хат дар даст аст, ки то синни шастсолагии ў таълиф шудааст. Ончи мусаллам аст, Муњаммадлиќо шоири баркамол ва пурмањсул буда ва дар анвоъи ќолабњои шеърї мисли ѓазал, рубої, ќитъа, маснавї ва... се девон навишта, ки бештари онњо ѓазалиёти бо мавзўи ишќи илоњї аст. Дар осори шоир ба баёни масоили ахлоќї низ диќќати фаровон шудааст ва таќрибан њељ шеъре ёфт намешавад, ки дар иртибот бо масоили ахлоќї набошад.محمدلقا از شاعران تاجیک است که بیشتر حیات او در دوران پرنشیبوفراز، ناآرام و پر از حادثههای سیاسی و اجتماعی آسیای میانه در نیمۀ دوم عصر نوزدهم و نیمۀ اول عصر بیستم سپری شده است. این مقاله شرح مختصری از زندگانی و شخصیت این شاعر و نیز اشعار ارزندۀ اوست. وی در سال ۱۲۹۴ق در روستای یاکید کوهستان بدخشان بهدنیا آمد. بعد از فراگیری خواندن و نوشتن به علوم شرعی و معارف الهی و جریانهای تصوف توجه نشان داد که این مفاهیم بهوفور در اشعارش انعکاس یافته است. طبق تأکید شاعر در «ساقینامه»اش بهنظر میرسد هنگام ترتیب دادن دیوان اشعار ۳۵ سال داشته است. در اوایل سالهای سی عصر بیستم که در شوروی معرکۀ انقلاب مدنی به جوش و خروش میگذشت، محمدلقا با تهمت بدخواهان مورد تعقیب قرار گرفت و ناچار شد با خانوادهاش به آن سوی دریای پنج بگریزد. این تعقیب و گریز به اینجا ختم نشد و بعدها نیز زندگی شاعر و خانوادهاش را با دشواریهای زیادی مواجه کرد. بازتاب این ناآرامیها و یأس و ناامیدی را در اشعار شاعر میتوان مشاهده نمود. از اشعار محمدلقا دو دیوان و همچنین قطعههای زیاد مشق خط در دست است که تا سن شصتسالگی او تألیف شده است. آنچه مسلم است محمدلقا شاعری پرکمال و پرمحصول بوده و در انواع قالبهای شعری مثل غزل، رباعی، قطعه، مثنوی و... سه دیوان نوشته که بیشتر آنها غزلیاتی با موضوع عشق الهی است. در آثار شاعر به بیان مسائل اخلاقی نیز دقت فراوان شده است و تقریباً هیچ شعری یافت نمیشود که در ارتباط با مسائل اخلاقی نباشد.https://www.rudakijournal.ir/article_20190_60d66e82673b94c14b09583755492c0d.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Забони хома то дам мезанад, бар захм
шамшер астزبان خامه تا دم میزند بر زخم شمشیر است859220191FAسعدی قاسمیاستادیارJournal Article20060413Навиштани шеър ё ќувваозмої дар шеърнависї њамчун суннате байни мардуми тољик аст. Шоирони зиёде дар Њисор, Дарвоз, Рашт, Хатлон ва Бадахшон падид омадаанд, ки мутаассифона ба сабаби дур будан аз марокизи адабї то њол ба олами илму адабиёт маълум нестанд. Њарчанд бархе аќида доранд, ки садањои шонздањум то нуздањуми мелодї давраи хомўшии адабиёти форсии Мовароуннањр аст, ба раѓми онњо метавон гуфт, ки аз авохири садаи њаждањум то авоили садаи бистум беш аз 400 шоир дар майдони адабиёт ќувваозмої кардаанд. Бањрии Дарвозӣ аз зумраи ин шоирони номашњури тољик аст, ки дар китобњои «Намунаи адабиёти тољик», «Ганљи парешон» ва тазкирањои «Афзалу-т-тазкор» ва «Адибони Бадахшон» иттилооте дар бораи ў омадааст. Шеърњои бадастомдаи Бањрї, ки ѓолибан ба сабки хуросонї ва дар мазмуни ишќ падид омадаанд, бар табъи баланди ў гувоњї медињанд.نوشتن شعر یا قوّهآزمایی در شعرنویسی همچون سنتی بین مردم تاجیک است. شاعران زیادی در حصار، درواز، رشت، ختلان و بدخشان پدید آمدهاند که متأسفانه بهسبب دور بودن از مراکز ادبی، تا حال به عالم علم و ادبیات معلوم نیستند. هرچند برخی عقیده دارند که سدههای شانزدهم تا نوزدهم میلادی دورۀ خاموشی ادبیات فارسی ماوراءالنهر است، بهرغم آنها میتوان گفت که از اواخر سدۀ هجدهم تا اوایل سدۀ بیستم بیش از ۴۰۰ شاعر در میدان ادبیات قوّهآزمایی کردهاند. بحری دروازی از زمرۀ این شاعران نامشهور تاجیکی است که در کتابهای نمونۀ <em>ادبیات</em> <em>تاجیک</em>، <em>گنج پریشان</em> و تذکرههای <em>افضلالتذکار و ادیبان بدخشان</em> اطلاعاتی دربارۀ او آمده است. شعرهای بهدستآمدۀ بحری که غالباً به سبک خراسانی و در مضمون عشق پدید آمدهاند، بر طبع بلند او گواهی میدهند.https://www.rudakijournal.ir/article_20191_72935edf983c99f6f2762bac74abf365.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Тобишҳои сӯфиёна дар «Толиб-ул-
матлуб»-и Мубораки Вахонӣتابشهای صوفیانه در طالبالمطلوب مبارک وخانی9310620192FAگلحسن میرحسناستادیارJournal Article20060413Мубораки Вахонї (1824-1902) ориф, шоир ва њунарманди тавоно ва аз бунёнгузорони каломи исмоилї дар арсаи фарњанги миллати тољик аст. Нуктаи марказии афкори фалсафии ў дар Куллиёт, «Њољот ва мунољот», «Ќатрату-л-бањр», «Толиб ва Матлуб» ва дигар осори вай ошкоро баён шудааст. Аз лињози шакл ва ќолаби шеър китоб «Толиб ва Матлуб» ва соири китобњои Мубораки Вахонї ба љуз девони ашъори ў њама ба сабки маснавї суруда шудаанд. Осори Вахонї, хусусан «Толиб ва Матлуб» аз лињози сабку мафоњим ба «Илоњинома»-и Хоља Абдуллоњи Ансорї шабоњат дорад, ки дар ин маќола ба намунањое аз он пардохта шудааст. Аз вижагињои муњимми китоби мазкур истифода аз лањљаи вахонї (лањљаи бахши кўчаке аз Бадахшони Тољикистон ва Афѓонистон) аст, ки ин тарзи истифода аз лањља дар осори сўфиёни пеш аз ў чун Бобо Тоњири Урён низ мушоњида мешавад. Аз тањлили осори Мубораки Вахонї, хусусан «Толиб ва Матлуб» метавон ба ин натиља расид, ки вай истилоњоти сўфияро фаровон истифода карда ва њафт шањри ишќро агар њам напаймуда бошад, ба онњо ошноии комил доштааст.مبارک وخانی (۱۸۲۴-۱۹۰۲)، عارف، شاعر و هنرمند توانا و از بنیانگذاران کلام اسماعیلی در عرصۀ فرهنگ ملت تاجیک است. نکتۀ مرکزی افکار فلسفی او در <em>کلیات</em>، <em>حاجات و مناجات</em>، <em>قطرهالبحر</em>، <em>طالب و مطلوب،</em> و دیگر آثار وی آشکارا بیان شده است. ازلحاظ شکل و قالب شعر، کتاب <em>طالب و مطلوب</em> و سایر کتابهای مبارک وخانی بهجز دیوان اشعار او، همه به سبک مثنوی سروده شدهاند. آثار وخانی، خصوصاً <em>طالب و مطلوب،</em> ازلحاظ سبک و مفاهیم به <em>الهینامۀ </em>خواجه عبدالله انصاری شباهت دارد که در این مقاله به نمونههایی از آن پرداخته شده است. از ویژگیهای مهم کتاب <em>طالب و مطلوب</em> استفاده از لهجۀ وخانی (لهجۀ بخش کوچکی از بدخشان تاجیکستان و افغانستان) است که این طرز استفاده از لهجه در آثار صوفیان پیش از او چون باباطاهر عریان نیز مشاهده میشود. از تحلیل آثار مبارک وخانی خصوصاً <em>طالب و مطلوب </em>میتوان به این نتیجه رسید که وی اصطلاحات صوفیه را فراوان استفاده کرده و هفت شهر عشق را اگر هم نپیموده باشد، به آنها آشنایی کامل داشته است.https://www.rudakijournal.ir/article_20192_e80229a36afdfb946c81adfea9d644ec.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Бозтоби суннатҳо ва ақоиди
мардумӣ дар шеъри Бадахшонبازتاب سنتها و عقاید مردمی در شعر بدخشان10712020193FAلعلجبّه میرزاحسنافاستادیارJournal Article20060413Адабиёти хаттии њавзаи Бадахшон ба унвони бахше аз адабиёти форсу тољик собиќае чандсадсола дорад ва адибоне, ки зодаи ин ноњия њастанд, дар рушди адабиёти бумї сањми арзанда доранд. Яке аз ин шоирони барљастаи бадахшониюласл Амонбек Шоњзода аст. Шеъри ин шоири њассос ва љавонмарги зодаи ќарни бистуми Тољикистон, ки мањсули андешањои нозуку гуногуни ўст, дорои вижагињоест, ки дар миёни шоирони њамасри ў камтар ба чашм мехўрад. Аз љумлаи мавзўоте, ки шоир дар ашъораш бад-он таваљљуњи вижа карда, бозтоби бархе одоби урфї ва суннатњои ќадими аљдодї дар шеър аст. Аз намунањои ин одобу суннатњо, ки дар шеъри шоир мунъакис шуда ва дар ин маќола бо зикри шоњидмсолњое мавриди бањс ќарор гирифтааст, иборатанд аз: суннати салом кардан ва дастбўсї, ќарз гирифтани оташ аз њамсоя, бўсидан чашм, номгузории фарзандон ба номи мутаваффиёни хонадон, дуо гирифтан аз бузургони дин, пирони тариќат ва волидайн, истиќбол аз мењмон бо нону намак, рўфтан ва об додани њаёти хона, боварњои марбут ба љашни арўсї, алавпарак ба китф орд пошидан, коњи куњнаро бод кардан, хунук (сард) будани ситораи иќболи касе, пиёла шикастан рўи санги гўр, нарўфтан њаёти хона аз паси сафаркарда.ادبیات خطی حوزۀ بدخشان بهعنوان بخشی از ادبیات فارس و تاجیک سابقۀ چندصدساله دارد و ادیبانی که زادۀ این ناحیه هستند، در رشد ادبیات بومی سهمی ارزنده دارند. یکی از این شاعران برجستۀ بدخشانیالاصل، امانبیگ شاهزاده است. شعر این شاعر حساس و جوانمرگ زادۀ قرن بیستم تاجیکستان که محصول اندیشههای نازک و گوناگون اوست، دارای ویژگیهایی است که در میان شاعران همعصر او کمتر بهچشم میخورد. ازجملۀ موضوعاتی که شاعر در اشعارش بدان توجه ویژه کرده، بازتاب برخی آداب عرفی و سنتهای قدیمی اجدادی در شعر است. از نمونههای این آداب و سنتها که در شعر شاعر منعکس شده و در این مقاله با ذکر شاهدمثالهایی مورد بحث قرار گرفته است، عبارتاند از: سنت سلام کردن و دستبوسی؛ قرض گرفتن آتش از همسایه؛ بوسیدن چشم؛ نامگذاری فرزندان بهنام متوفیان خاندان؛ دعا گرفتن از بزرگان دین، پیران طریقت و والدین؛ استقبال از میهمان با نان و نمک؛ روفتن و آب دادن حیاط خانه؛ باورهای مربوط به جشن عروسی؛ الوپرک (Alavparak)؛ به کتف آرد پاشیدن؛ کاه کهنه را باد کردن؛ خنک (سرد) بودن ستارۀ اقبال کسی؛ پیاله شکستن روی سنگ گور؛ نروفتن حیاط خانه ازپس سفرکرده.https://www.rudakijournal.ir/article_20193_172e8008eec1d471716e9cb727cb3051.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Перомуни ду шоири бадахшонӣ
(Авлиёҳусайни Мағмум ва Иззати Дарвозӣ)پیرامون دو شاعر بدخشانی (اولیاحسین مغموم و عزت دروازی)12113420202FAصولتشاه میرگناستادیارJournal Article20060413Авлиёњусайни Маѓмум ва Иззати Дарвозї аз љумлаи шоирони бадахшонї њастанд. Дар ин маќола нависанда нахуст тайи ривояте ба нањваи ошноии худ бо Авлиёњусайн ва муаррифии ў пардохта ва дар идома ба ихтисор шарњи њоле аз Иззати Дарвозї ироа карда ва намунањое аз ашъори ўро зикр кардааст. Нависанда дар хилоли ошної бо Авлиёњусайн мутаваљљењ мешавад, ки бахше аз девони ашъори ў, ки дар Афѓонистон эљод шуда, мављуд аст. Ў дар идома мухаммасе аз ин шоирро, ки дар сол 1918 м. офарида шуда, муаррифї кардаву абёте аз онро зикр кардааст. Њамчунин чанд сатре аз набераи Маѓмумро, ки дар бораи падарбузургаш навиштааст, пешкаши алоќамандон карда ва дар поён низ шеъре аз Авлиёњусайни Маѓмумро, ки аз маљмўаи ашъори ў бо унвони Девони мукаммале аз Маѓмуми Дарвозї интихоб шуда, иловаи ин бахш кардааст. Дар бахши дувуми маќола нависанда пас аз баёни шарњи њоли мухтасаре аз Иззати Дарвозї ба муаррифии маљмўаи ашъори ў бо унвони Девони Иззатӣ пардохта ва чанд намунае аз ашъори ўро зикр кардааст.اولیاحسین مغموم و عزت دروازی ازجمله شاعران بدخشانی هستند. در این مقاله نویسنده نخست طی روایتی به نحوۀ آشنایی خود با اولیاحسین و معرفی او پرداخته و در ادامه بهاختصار شرححالی از عزت دروازی ارائه کرده و نمونههایی از اشعار او را ذکر کرده است. نویسنده در خلال آشنایی با اولیاحسین متوجه میشود که بخشی از دیوان اشعار او که در افغانستان ایجاد شده، موجود است. او در ادامه مخمسی از این شاعر را که در سال ۱۹۱۸م آفریده شده، معرفی کرده و ابیاتی از آن را ذکر کرده است. همچنین چند سطری از نبیرۀ مغموم را که دربارۀ پدربزرگش نوشته است، پیشکش علاقهمندان کرده و در پایان نیز شعری از اولیاحسین مغموم را که از مجموعه اشعار او باعنوان <em>دیوان مکملی از مغموم دروازی</em> انتخاب شده، علاوۀ این بخش کرده است. در بخش دوم مقاله نویسنده پس از بیان شرححال مختصری از عزت دروازی، به معرفی مجموعۀ اشعار او باعنوان <em>دیوان عزت</em> پرداخته و چند نمونهای از اشعار او را ذکر کرده است.https://www.rudakijournal.ir/article_20202_4c6bbe24ce035f7ed573600b66d4ca4e.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Адибе
аз мулки кӯҳистони Тоҷикистонادیبی از ملک کوهستان تاجیکستان13513820203FAسلام نوریان برونی صدیق مبارکشاهاستادیارJournal Article20060413Муллоёри Ванљї аз адибони мардумии кўњистони Дарвози Тољикистон аст, ки зиндагияш дар нимаи дувуми ќарни нуздањум ва аввали садаи бистуми мелодӣ гузаштааст. Агарчи то ба имрўз осори адабии ин шоир гирдоварї нашуда, мероси ў боиси офарида шудани бисёре маќолот ва маљмўаи шеърњо шудааст. Дар кори гирдоварии осори ин адиб олимони бисёре кўшидаанд, ки дар ин миён хидмати донишмандони Афѓонистон назаррас аст. Рољеъ ба зиндагии ин шоири боистеъдод то давраи Шўравї маълумоте дар даст нест. Бино бар ин њар кас андешаи худро дар ин замина баён карда, ки дар ин маќола ба бахше аз ин назарот ишора шудааст. Яке аз осори муњимми Муллоёр, ки ахиран дастнависи он ёфт шуда, шарњест, ки бар муњимтарин абёти Бедили Дењлавї навиштааст. Ин баёз иборат аз 141 сафња аст, ки бо хатти хоно аз љониби шоир иншо шудааст. Ин мавзўъ ба навбаи худ иддиои касонеро, ки Муллоёрро бесавод донистаанд, ботил мекунад. Аз дигар авомили шуњрати Муллоёр дар канори ашъори волову дилписандаш бадењагўии ў дар миёни табаќоти мардум аст ва ин њар ду мавзўъ, яъне сурудани ашъори воло ва бадењагўї шуњрате бемисолеро насиби ин шоир кардааст.محمدیار ونجی از ادیبان مردمی کوهستان درواز تاجیکستان است که زندگیاش در نیمۀ دوم عصر نوزدهم میلادی و اول سدۀ بیستم گذشته است. اگرچه تا به امروز آثار ادبی این شاعر گردآوری نشده، میراث او باعث آفریده شدن بسیاری مقالات و مجموعۀ شعرها شده است. در کار گردآوری آثار این ادیب عالمان بسیاری کوشیدهاند که در این میان خدمت دانشمندان افغانستان نظررس است. راجع به زندگی این شاعر بااستعداد تا دورۀ شوروی معلوماتی در دست نیست؛ بنابراین، هرکس اندیشۀ خود را در این زمینه بیان کرده که در این مقاله به بخشی از این نظرات اشاره شده است. یکی از آثار مهم ملایار که اخیراً دستنویس آن یافت شده، شرحی است که بر مهمترین ابیات بیدل دهلوی نوشته است. این بیاض عبارت از ۱۴۱ صفحه است که با خط خوانا ازجانب شاعر انشا شده است. این موضوع بهنوبۀ خود ادعای کسانی را که ملایار را بیسواد دانستهاند، باطل میکند. از دیگر عوامل شهرت ملایار در کنار اشعار والا و دلپسندش، بدیههگویی او در میان طبقات مردم است و این هردو موضوع، یعنی سرودن اشعار والا و بدیههگویی، شهرتی بیمثالی را نصیب این شاعر کرده است.https://www.rudakijournal.ir/article_20203_81a57ab4d7d0e2527f60e4c33a660589.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی71020060301Адими Шуғнонӣ - шоири озурдаادیم شغنانی، شاعر آزرده13914820204FAسرداربیک هزارهبیکاستادیارJournal Article20060413Адими Шуѓнонї яке аз шоирони хушзавќи тољик аст, ки бар асари таъќиботи солњои сї ногузир ба Афѓонистон муњољират кард. Агарчи ин дурї аз ватан сабаб шуд, ки шоир барои њамватанони худ то њудуде ношинохта бошад, дар пайи нашри асари дуљилдияш бо унвони «Ашки њасрат», ки дар соли 2000 м. дар Покистон ба зевари табъ ороста шуд, заминањои ин ошної фароњам омад. Ин маќола бо асос ќарор додани муќаддимаи китоби мазкур матолиби мухтасаре дар хусуси зиндагии шоир ва сабки шеъри ў баён кардааст. Адим аз дувоздањсолагї ба сурудани шеър оѓоз кард ва пас аз муњољират ба Афѓонистон байни ањли фазли он љо шуњрат ёфт. Аз вай чањор китоби шеър бо унвонњои «Ашки њасрат», «Дар дил ѓубори Бадахшон», «Оњанги ишќ» ва «Адими ду соњил» ба ёдгор мондааст. Адим њамчунин асаре ба наср бо унвони «Сиришки њасрат» таълиф кардааст, ки масоили аќидтияшро дар бар дорад. Ў ба сабки классик ва дар ќолабњои ѓазал, ќасида, мухаммас, маснавї ва... шеър сурудааст ва мазомини ашъораш низ ѓолибан масоили динї ва мазњабї, иљтимої, панду андарз, ватандўстї, ишќу ирфон ва... аст. Ў дар сурудани ѓазал ба Бедил ва Њофиз, дар шеъри ирфонї ба Љалолуддини Балхї ва Саної ва дар эљоди ќасоиди њикамї ба Носири Хусрав назар доштааст ва асосан метавон ўро таълимёфта дар мактаби маънавии Носири Хусрав донист.ادیم شغنانی یکی از شاعران خوشذوق تاجیکی است که براثر تعقیبات سالهای سی ناگزیر به افغانستان مهاجرت کرد. اگرچه این دوری از وطن سبب شد که شاعر برای هموطنان خود تاحدودی ناشناخته باشد، درپی نشر اثر دوجلدیاش باعنوان <em>اشک</em> <em>حسرت</em> که در سال ۲۰۰۰م در پاکستان به زیور طبع آراسته شد، زمینههای این آشنایی فراهم شد. این مقاله با اساس قرار دادن مقدمۀ کتاب مذکور، مطالب مختصری درخصوص زندگی شاعر و سبک شعری او بیان کرده است. ادیم از دوازدهسالگی به سرودن شعر آغاز کرد و پس از مهاجرت به افغانستان بین اهل فضل آنجا شهرت یافت. از وی چهار کتاب شعر با عنوانهای <em>اشک حسرت</em>، <em>در دل غبار بدخشان</em>، <em>آهنگ عشق</em>، و <em>ادیم دو ساحل </em>به یادگار مانده است. ادیم همچنین اثری به نثر باعنوان <em>سرشک حسرت</em> تألیف کرده است که مسائل عقیدتیاش را دربردارد. او به سبک کلاسیک و در قالبهای غزل، قصیده، مخمس، مثنوی و... شعر سروده است و مضامین اشعارش نیز غالباً مسائل دینی و مذهبی، اجتماعی، پند و اندرز، وطندوستی، عشق و عرفان و... است. او در سرودن غزل به بیدل و حافظ، در شعر عرفانی به جلالالدین بلخی و سنایی، و در ایجاد قصاید حکمی به ناصرخسرو نظر داشته است و اساساً میتوان او را تعلیمیافته در مکتب معنوی ناصرخسرو دانست.https://www.rudakijournal.ir/article_20204_e4a2e89bf26325a4fc03675e56581577.pdf