%0 Journal Article %T روشن‌فکری و تلاش برای اصلاح شعور دینی در آسیای میانه %J رودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی %I رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان %Z %A عبدالله‌زاده, شیرزاد %D 2008 %\ 06/01/2008 %V 9 %N 19 %P 81-106 %! روشن‌فکری و تلاش برای اصلاح شعور دینی در آسیای میانه %K روشن‌فکری %K معارف‌پروری %K اصلاحات %K شعور دینی %K آسیای میانه %R %X جایگاه دین در جهان‌بینی معارف‌پروران تاجیک و تناسب افکار دینی و دنیایی در آثار آن‌ها و به‌طور کلی درک دیدگاه روشن‌فکران دربارۀ دین، موضوع بحث مقالۀ حاضر است. بدین منظور، نخست مفهوم روشن‌فکری براساس دیدگاه نظریه‌پردازان این حوزه تبیین شده و در ادامه خصوصیات این پدیده در دورۀ نو، چه در اروپا و چه شرق، مورد بررسی قرار گرفته است. طبق مطالعات انجام‌شده، هرچند عامل برانگیزندۀ معارف‌پروری انگیزه‌های خارجی بوده، خود معارف‌پروری در زمینۀ آرمانی و فرهنگیِ شرقی شکل یافته است. معارف‌پروری در آسیای میانه همچون دیگر کشورهای همسایه پیش از همه نتیجۀ عکس‌العمل درمقابل استعمار و احساس عقب‌ماندگی است؛ بنابراین، متفکران ترقی‌خواه این کشورها برای رهایی از این وضعیت درپی دستیابی به شهرت و عظمت ازدست‌رفتۀ خود از طریق تجدید شعور اسلامی برآمدند. در این مقاله نگارنده پس از بررسی وضعیت امارت بخارا در نیمۀ دوم عصر نوزده و تحلیل عقاید نظریه‌پردازان مختلف، به این نتیجه رسیده است که کاربست خرد در امور دینی یکی از شروط اساسی روشن‌فکران ترقی‌خواه برای تحقق اصلاحات و روشنگری بوده است. ایشان در ادامه با تبیین اهداف حرکت معارف‌پروری و اصلاح دینی در شرق، ضمن تأکید بر تفاوت موجود بین حرکت اصلاح‌طلبی و معارف‌پروری، تحولات در شعور دینی را یکی از ویژگی‌های مهم معارف‌پروری دانسته است. به باور نگارنده، یکی از مهم‌ترین خصوصیت ایدئولوژی اصلاحات که معارف‌پروران بدان گرویده‌اند، تفسیر و تأویل تازه‌ای از توحید و کلمۀ شهادت است. طبق این تفسیر، توحید بیشتر خصوصیت اجتماعی- سیاسی کسب کرده و به‌عنوان روند ایدئولوژی حرکت ملی- آزادی‌خواهی علیه رژیم‌های استبدادی بدل می‌شود. %U https://www.rudakijournal.ir/article_21602_5a2b671191e05e8a55fa9dc8e1f27fca.pdf