ملاحظه‌ها راجع به «شکل‌های فعل» در رسالۀ «قدوسیه» میرسیدعلی همدانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد زبانشناسی

چکیده

شکل‌های گوناگون فعل که در زبان ادبی تاجیکی (فارسی) استعمال می‌شوند، محصول یک دورۀ معیّن نیست؛ بلکه نتیجۀ دوره‌های گوناگون توسعه و ترقی زبان تاجیکی است که وابسته به خصوصیات نوع ادبی اثر و سبک فردی مؤلف، ممکن است دچار تغییر شود. این مقاله درپی آن است که شکل‌های زمانی فعل و رابطۀ آن با زبان ادبی کنونی تاجیک را در رسالۀ «قدوسیه» اثر میرسیدعلی همدانی بررسی کندد. در این رساله پنج شکل زمانی صیغۀ خبری مشاهده می‌شود. شکل غیرشخصی صیغۀ خبری (بُوَد) نیز در این رساله استفاده شده است. از دیگر شکل‌های فعلی استفاده‌شده در این رساله می‌توان به استعمال فعل گذشتۀ حکایتی با پیشوند «می» و شکل‌های نقلی فعل اشاره کرد. کاربرد شکل زمان گذشتۀ صفت فعلی با پسوند «گی» نیز فقط یک بار در کلمۀ «ماندگی» مشاهده می‌شود. در استعمال «فعل‌های ترکیبی» نیز در زبان رسالۀ «قدوسیه» بعضی تغییرات و دگرگونی‌ها دیده می‌شود. در این کتاب شکل‌هایی از فعل‌های ترکیبی نیز مشاهده می‌شوند که بسیاری از آن‌ها به زبان ادبی کنونی شباهت دارند. بررسی شکل‌های فعلی به‌کاررفته در این رساله مؤید این مطلب است که آموختن خصوصیت‌های زبانی آثار میرسیدعلی همدانی در کنار وجوه دیگر تألیفات او دارای اهمیت نظری و عملی ویژه‌ای است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Мулоњизањо рољеъ ба шаклњои феъл дар рисолаи «Ќуддусия»-и Мирсаййидалии Њамадонї

نویسنده [English]

  • Рањимљон Саидов
چکیده [English]

Шаклњои гуногуни феъл, ки дар забони адабии тољикї (форсї) истеъмол мешаванд, мањсули як давраи муайян нест, балки натиљаи даврањои гуногуни тавсиа ва тараќќии забони тољикї аст, ки вобаста ба хусусиёти навъи адабии асар ва сабки фардии муаллиф мумкин аст дучори таѓйир шавад. Ин маќола дар пайи он аст, ки шаклњои замонии феъл ва робитаи он бо забони адабии кунунии тољикро дар рисолаи «Ќуддусия»–  асари Мирсаййидалии Њамадонї баррасї кунад. Дар ин рисола панљ шакли замонии сиѓаи хабарї мушоњида мешавад. Шакли ѓайришхсии сиѓаи хабарї (бувад) низ дар ин рисола истифода шудааст. Аз дигар шаклњои феълии истифодашуда дар ин рисола метавон ба истеъмоли феъли гузаштаи њикоятї бо пешванди «ме»  ва шаклњои наќлии феъл ишора кард. Корбурди шакли замони гузаштаи сифати феълї бо пасванд «агї»  низ фаќат як бор дар калимаи «мондагї»  мушоњида мешавад. Дар истеъмоли феълњои таркибї  низ дар забони рисолаи «Ќуддусия»  баъзе таѓйирот ва дигаргунињо дида мешавад. Дар ин китоб шаклњое аз феълњои таркибї низ мушоњида мешаванд, ки бисёре аз онњо ба забони адабии кунунї шабоњат доранд. Баррасии шаклњои феълии бакоррафта дар ин рисола муаййиди ин матлаб аст, ки омўхтани хусусиятњои забонии осори Мирсаййидалии Њамадонї дар канори вуљўњи дигари таълифоти ў дорои ањаммияти назарї ва амалии вижаест.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Мирсаййидалии Њамадонї
  • рисолаи «Ќуддусия»
  • шаклњои феъл