توپونیمیای (ریشه‌یابی اسمی جای‌ها) حصار در اثر تاریخ همایون گلشنی

نویسنده

استادیار دانشگاه ملی تاجیکستان

چکیده

توپونیمیا علمی است که راجع به نام‌های محل و موضع‌های اهالی‌نشین بحث می‌کند. در این مقاله که دایر به سرنوشت نام‌های جغرافی وادی حصار، یکی از موضع‌های قدیمی تاجیک‌نشین، به نگارش درآمده، براساس معلومات اثر تاریخ همایون گلشنی در این باره اظهارنظر شده است. تاریخ همایون اثری مربوط به قرن نوزدهم و ابتدای قرن بیستم است که مؤلف آن را در هشت مقاله به عدد ایالات بخارای شریف ترتیب کرده است. عنوان مقالۀ ششم این اثر «ایالت حصار» است که در آن دربارة ولایت و نواحی اطراف وادی حصار (دوشنبه، قرتاق، ریگر و...) بحث شده است. در این مقاله پس از تحلیل و بررسی تعدادی از نام‌های جغرافیایی این وادی که در اثر تاریخ همایون مندرج است، ازجمله ترمذ، خانقاه، سرخان، چنگ‌آب، قلعۀ حصار، سیراب، دربند، پنجاب، زکمر، شیرآباد، ده‌نو، سرآسیاب، هوفر و...، نگارنده به این نتیجه رسیده است که در این اثر گرانمایه که به قلم محمدصادق خواجۀ گلشنی به نگارش درآمده، دربارۀ موضع حصار شومان و ناحیه‌های تابع آن معلوماتی دقیق آورده شده است. این معلومات از نظر معیّن کردن حدود تاریخی و نام‌های جغرافیایی، زیست و زندگی، وضع اجتماعی، سطح سواد و معرفت مردم این موضع، و دست‌یابی به مواد ضروری تاریخی، فرهنگی، سیاسی، مردم‌شناسی، اقتصادی و جغرافی بسیار حائر اهمیت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Топонимияи (решаёбии исмии љойњо) Њисор дар асари «Таърихи њумоюн»-и Гулшанї

نویسنده [English]

  • Д. Њомидов З. Шакурова
چکیده [English]

Топонимия илмест, ки рољеъ ба номњои мањал ва мавзеъњои ањолинишин бањс мекунад. Дар ин маќола, ки доир ба сарнавишти номњои љуѓрофии водии Њисор, яке аз мавзеъњои ќадимии тољикнишин ба нигориш даромада, бар асоси маълумоти асари «Таърихи њумоюн»-и Гулшанї дар ин бора изњори назар шудааст. «Таърихи њумоюн» асаре марбут ба ќарни нуздањум ва ибтидои ќарни бистум аст, ки муаллиф онро дар њашт маќола ба адади иёлоти Бухорои шариф тартиб кардааст. Унвони маќолаи шашуми ин асар «Иёлати Њисор»  аст, ки дар он дар бораи вилоят ва навоњии атрофи водии Њисор (Душанбе, Ќаратоѓ, Регар ва...) бањс шудааст. Дар ин маќола пас аз тањлилу баррасии теъдоде аз номњои љуѓрофиёии ин водї, ки дар асари «Таърихи њумоюн» мундариљ аст, аз љумла Тирмиз, Хонаќоњ, Сурхон, Чангоб, ќалъаи Њисор, Сайроб, Дарбанд, Панљоб, Закмар, Шеробод, Дењнав, Сариосиёб, Ҳуфар ва... нигоранда ба ин натиља расидааст, ки дар ин асари гиронмоя, ки ба ќалами Муњаммадсодиќхољаи Гулшанї ба нигориш даромада, дар бораи мавзеъи Њисори Шумон ва ноњияњои тобеъи он маълумоти даќиќ оварда шудааст. Ин маълумот аз назари муайян кардани њудуди таърихї ва номњои љуѓрофиёї, зисту зиндагї, вазъи иљтимої, сатњи савод ва маърифати мардуми ин мавзеъ, ва дастёбї ба маводи зарурии таърихї, фарњангї, сиёсї, мардумшиносї, иќтисодї ва љуѓрофї бисёр њоизи ањаммият аст.

کلیدواژه‌ها [English]

  • топонимия
  • водии Њисор
  • «Таърихи њумоюн»