محفل ادبی صدر ضیا و انقلاب فکری در بخارا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار

چکیده

شریف‌جان مخدوم صدر ضیا شاعر، نثرنویس و مورخ برجستۀ تاجیک است که منزل او سال‌ها محفل شعرشناسان بوده است. در این محفل شاعران و شعرشناسان شعر می‌خواندند و اشعار یکدیگر را نقد می‌کردند و نوشته‌های نویسندگان زمان را ازنظر می‌گذراندند. محفل ادبی صدر ضیا از مسئله‌های اجتماعی زمان دور نبود و داغ‌ترین مسائل را مورد بررسی قرار می‌داد. یکی از معارف‌پرورانی که عقایدش در محفل ادبی صدر ضیا اعتبار فراوان داشت، احمد مخدوم دانش است؛ از‌این‌رو در این محفل مسئله‌های ادبیات زمان و شعر و شاعری از دیدگاه معارف‌پروری احمد دانش بررسی می‌شد. محفل ادبی صدرضیا از طریق بررسی شعر شاعران کلاسیک و نیز شعر شاعران حاضر در این محفل به «مکتب ادبیات دوره» تبدیل شده بود. از احتمال دور نیست که در این مکتب رویه‌های تازۀ شعر تاجیکی، آنچه که صدر ضیا «شعر نو» نامیده است، نیز مطرح شده باشد. این محفل نه‌تنها «مکتب ادبیات آن دوره» بوده، بلکه یکی از مراکز رشد حق‌گویی نیز به‌شمار می‌آمده است. این حق‌گویی درواقع نوع ویژۀ آزاداندیشی و مقاومت اجتماعی و سیاسی بوده که محفل صدر ضیا در تقویت و گسترش آن نقش برجسته داشته است. بنابراین می‌توان گفت محفل صدر ضیا ماهیتاً با محفل احمد دانش یکی بوده است. رسالت تاریخی محفل ادبی صدر ضیا این بوده است که جسارت حق‌گویی، معارف‌پروری و پرخاش اجتماعی را که احمد دانش به میدان آورد، استوار کند و زمینۀ لازم را برای نفوذ معارف‌پروری در جامعه آماده نماید. نگارنده در پایان این بحث به این نتیجه رسیده است که صدر ضیا یکی از تلاشگران جسور ضدعلمای مرتجع، ضدعدالت و بی‌عدالتی بوده و فعالیت‌های او به‌همراه گروه مخالفان در تحول انقلاب فکری بخارا نقشی مهم داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Мањфили адабии Садри Зиё ва инќилоби фикрї дар Бухоро

نویسنده [English]

  • Муњаммадљон Шакурии Бухорої
چکیده [English]

Шарифљон махдуми Садри Зиё–шоир, насрнавис ва муаррихи барљастаи тољик аст, ки манзили ў солњо мањфили шеършиносон будааст. Дар ин мањфил шоирон ва шеършиносон шеър мехонданд ва ашъори якдигарро наќд мекарданд ва навиштањои нависандагони замонро аз назар мегузаронданд. Мањфили адабии Садри Зиё аз масъалањои иљтимоии замон дур набуд ва доѓтарин масоилро мавриди баррасї ќарор медод. Яке аз маорифпарвароне, ки аќоидаш дар мањфили адабии Садри Зиё эътибори фаровон дошт, Ањмад махдуми Дониш аст. Аз ин рў дар ин мањфил масъалањои адабиёти замон ва шеъру шоирї аз дидгоњи маорифпарварии Ањмади Дониш баррасї мешуд. Мањфили адабии Садри Зиё аз тариќи баррасии шеъри шоирони классик ва низ шеъри шоирони њозир дар ин мањфил ба «мактаби адабиёти давра»  табдил шуда буд. Аз эњтимол дур нест, ки дар ин мактаб равияњои тозаи шеъри тољикї, ончи Садри Зиё «шеъри нав»  номидааст, низ матрањ шуда бошад. Ин мањфил на танњо «мактаби адабиёти он давра»  буда, балки яке аз марокизи рушди њаќгўї низ ба шумор меомадааст. Ин њаќгўї дар воќеъ навъи вижаи озодандешї ва муќовамати иљтимої ва сиёсї буда, ки мањфили Садри Зиё дар таќвият ва густариши он наќши барљаста доштааст. Бино бар ин метавон гуфт мањфили Садри Зиё моњиятан бо мањфили Ањмади Дониш яке будааст. Рисолати таърихии мањфили адабии Садри Зиё ин будааст, ки љасорати њаќгўї, маорифпарварї ва пархоши иљтимоиро, ки Ањмади Дониш ба майдон овард, устувор кунад ва заминаи лозимро барои нуфузи маорифпарварї дар љомеа омода намояд. Нигоранда дар поёни ин бањс ба ин натиља расидааст, ки Садри Зиё яке аз талошгарони љасури зидди уламои муртаљеъ, зидди адолат ва беадолатї буда ва фаъолиятњои ў ба њамроњи гурўњи мухолифон дар тањаввули инќилоби фикрии Бухоро наќше муњим доштааст.

کلیدواژه‌ها [English]

  • мањфили адабї
  • Садри Зиё
  • Ањмади Дониш
  • инќилоби фикрї
  • Бухоро