افسانه و حقیقت «بوی جوی مولیان»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد

چکیده

در میان آثار بازمانده از رودکی قصیدة «بوی جوی مولیان آید همی/ یاد یار مهربان آید همی» شهرت خاصی دارد و در بسیاری از مآخذ تاریخی و ادبی دربارۀ این قصیده و علت انشای آن روایت‌های مختلفی آورده‌اند. شهرت این قصیده که در موطن شاعر، تاجیکستان، نیز بسیار محبوب است، مربوط به قرن ششم هجری و موقوف به کتاب چهار مقاله اثر نظامی عروضی است. حکایت نظامی عروضی دربارۀ این شعر را برخی تذکره‌نویسان بعدی (ازجمله حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده) با اندکی تغییرات آورد‌ه‌اند؛ اما جامی حکایت انشای این شعر را با مضمونی متفاوت با چهار مقاله آورده است. محققان احوال و آثار رودکی از قرن نوزدهم میلادی تا امروز حکایت چهار مقاله را بی‌چون‌و‌چرا پذیرفته‌اند؛ تا ‌آنجا که در داستان و نمایش‌نامه‌هایی که در تاجیکستان به مناسبت جشن‌های ۱۱۰۰ و ۱۱۵۰ سالگی رودکی اجرا شد، این حکایت به‌مثابۀ حقیقت تاریخی به اهل جامعه تقدیم شد. اما در برخی مقاله‌هایی که در سال‌های اخیر در حوزۀ رودکی‌شناسی به چاپ رسیده، اصالت این روایت مورد شک و تردید قرار گرفته است. اولین کسی که به صحت این روایت شک کرده، سعید نفیسی است. نگارندۀ این مقاله نیز با ذکر دلایل متعدد به درستی این روایت با دیدۀ تردید نگریسته و چنین نتیجه گرفته که حکایت نظامی عروضی افسانه‌ای است که شاید او از دیگران شنیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Афсона ва њаќиќати «Бўи љўи Мўлиён»

نویسنده [English]

  • Расул Њодизода
چکیده [English]

Дар миёни осори бозмонда аз Рўдакї ќасидаи «Бўи љўи Мўлиён ояд њаме/ Ёди ёри мењрубон ояд њаме»  шуњрат хоссе дорад ва дар бисёре аз маохизи таърихї ва адабї дар бораи ин ќасида ва иллати иншои он ривоятњои мухталифе овардаанд. Шуњрати ин ќасида, ки дар мавтини шоир–Тољикистон низ бисёр мањбуб аст, марбут ба ќарни шашуми њиљрї ва мавќуф ба китоби «Чањор маќола»-асари Низомии Арўзї аст. Њикояти Низомии арўзї дар бораи ин шеърро бархе тазкиранависони  баъдї (аз љумла Њамдуллоњи Муставфї дар «Таърихи гузида») бо андаке таѓйирот овардаанд. Аммо Љомї њикояти иншои ин шеърро бо мазмуни мутафовит бо «Чањор маќола» овардааст. Муњаќќиќони ањвол ва осори Рўдакї аз ќарни нуздањуми мелодї то имрўз њикояти «Чањор маќола»-ро бечунучаро пазируфтаанд. То он љо ки дар достон ва намоишномањое, ки дар Тољикистон ба муносибати љашнњои 1100 ва 1150-солагии Рўдакї иљро шуд, ин њикоят ба масобаи њаќиќати таърихї ба ањли љомеа таќдим шуд. Аммо дар бархе маќолањое, ки дар солњои ахир дар њавзаи Рўдакишиносї ба чоп расида, асолати ин ривоят мавриди шакку тардид ќарор гирифтааст. Аввалин касе, ки ба сињњати ин ривоят шак карда, Саид Нафисї аст. Нигорандаи ин маќола низ бо зикри далоили мутааддид ба дурустии ин ривоят бо дидаи тардид нигариста ва чунин натиља гирифта, ки њикояти Низомии Арўзї афсонаест, ки шояд ў аз дигарон шунидааст.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Рўдакї
  • Низомии Арўзї
  • «Чањор маќола»