محمودخواجه بهبودی و نقد ادبی در نهضت جدیدیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار

چکیده

محمودخواجه بهبودی سرور جدیدان آسیای مرکزی و یکی از روشنفکران آگاه از وضع معنوی جامعه و علم و معارف است. این مقاله با هدف بررسی نقد ادبی در نشریه‌های بهبودی، یعنی سمرقند و آیینه، به‌نگارش درآمده است. یکی از تألیفات بهبودی که رگه‌هایی از نقد ادبی در آن به‌چشم می‌خورد، مقاله‌ای با نام «مناظرة حقیده (دربارۀ مناظره)» است که در آن راجع به مناظره نوشتۀ عبدالرئوف فطرت بحث کرده است. بهبودی مناظرة فطرت را که از بحث فرنگی و مدرس بخارایی عبارت است، برای مکاتب اصول جدیده یک اثر لازم و برای اهل بخارا سودآور می‌شمارد و از هنر و تخیل و ماندگاری کتاب سخن به‌میان می‌آورد. بررسی این اثر نشان می‌دهد که ‌جز قسمت‌های اول آن، سایر بخش‌هایش را نمی‌توان صرف نقد ادبی نامید. بهبودی بعدها در نشریه‌های خود به جنبۀ هنری و تخصصی نقد ادبی بیشتر توجه نشان می‌دهد که این در ظهور و شکل‌گیری نقد نوین ادبیات تاجیک دارای اهمیتی ویژه‌ است. دگرگونی دیدگاه بهبودی دربارۀ ارزش اثر ادبی و انتقاد او از توصیف‌های عمومی عشقی نشان‌دهندة دید زیبایی‌شناختی متفاوت اوست که ناشی از افکار ادبی جدیدیه است. سلسله‌مقاله‌های نظری و مباحثه‌ای دربارۀ تئاتر و مطالبی باعنوان «شناسنامۀ کتاب» که آمیخته‌ای از تقریظ و کتاب‌شناسی است، از دیگر انواع نقد آثار بدیعی در نشریات بهبودی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Мањмудхоља Бењбудї ва наќди адабї дар нењзати љадидия

نویسنده [English]

  • Абдулхолиќ Набавї
چکیده [English]

Мањмудхоља Бењбудї сарвари љадидони Осиёи Марказї ва яке аз равшанфикрони огоњ аз вазъи маънавии љомеа ва илму маориф аст. Ин маќола бо њадафи баррасии наќди адабї дар нашрияњои Бењбудї, яъне «Самарќанд» ва «Оина» ба нигориш даромадааст. Яке аз таълифоти Бењбудї ки рагањое аз наќди адабї дар он ба чашм мехўрад, маќолае бо номи «Мунозира» њаќида (дар бораи «Мунозира»)»  аст, ки дар он рољеъ ба «Мунозира»–навиштаи Абдуррауфи Фитрат бањс кардааст. Бењбудї «Мунозира»-и Фитратро, ки аз бањси фарангї ва мударриси бухорої иборат аст, барои макотиби усули љадида як асари лозим ва барои ањли Бухоро судовар мешуморад ва аз њунару тахайюл ва мондагории китоб сухан ба миён меоварад. Баррасии ин асар нишон медињад, ки љуз ќисматњои аввали он, соири бахшњояшро наметавон сирф наќди адабї номид. Бењбудї баъдњо дар нашрияњои худ ба љанбаи њунарї ва тахассусии наќди адабї бештар таваљљуњ нишон медињад, ки ин дар зуњур ва шаклгирии наќди навини адабиёти тољик дорои ањаммияти вижа аст. Дигаргунии дидгоњи Бењбудї дар бораи арзиши асари адабї ва интиќоди ў аз тавсифњои умумии ишќї нишондињандаи диди зебоишинохтии мутафовити ўст, ки ношї аз афкори адабии љадидия аст. Силсиламќолањои назарї ва мубоњисе дар бораи театр ва матолибе бо унвони «Шиносномаи китоб» , ки омехтае аз таќриз ва китобшиносист, аз дигар анвоъи наќди осори бадеї дар нашриёти Бењбудист.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Мањмудхоља Бењбудї
  • нењзати љадидия
  • наќди адабї
  • «Самарќанд»
  • «Оина»