نگاهی به زندگی‌نامه، آثار و افکار عرفانی صائن‌الدین خجندی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار

چکیده

طبق اخبار و اسناد تاریخی و ادبی، آل خجند در عصر سلاجقه از خجند به اصفهان مهاجرت کرده و مدت سه قرن، اشخاص دانش‌پرور آن در ترویج و انتشار زبان و ادب فارسی نقش ‌انکارناپذیری داشته‌اند. یکی از شخصیت‌های معروف این خاندان، صائن‌الدین خجندی است. وی از دانشمندان شهیر اواخر سدۀ چهاردهم و نیمۀ اول سدۀ پانزدهم و از چهره‌های تابناک علم و فرهنگ تاجیکستان است. این مقاله به‌دنبال آن است که شرح مختصری از زندگی‌، آثار و افکار عرفانی این متفکر بزرگ به‌دست دهد. نویسندگان ترجمۀ احوال و تذکره‌ها راجع به تاریخ ولادت صائن‌الدین چیزی نگفته‌اند؛ اما با استناد به گفتۀ خود او در رسالۀ نفثه‌المصدور سنۀ ولادتش احتمالاً باید ۷۷۰ق بوده باشد. دربارۀ سال وفات او نیز نظرات مختلف است. برمبنای اندیشه‌های ادب‌پژوهان می‌توان گفت که خجندی حدود سال‌های ۸۳۵-۸۳۶ق به‌سوی جهان باقی شتافته است. از صائن‌الدین آثار متعددی به عربی و فارسی باقی مانده که در این مقاله به‌تفصیل معرفی شده است. در ادامه، نگارنده با اشاره به اینکه ساحت شعر صائن‌الدین به‌اندازۀ نثر او مورد توجه قرار نگرفته، برای آشنایی خوانندگان با سبک بیان و ویژگی‌های زبان شعر او، چند بیت فارسی و عربی او را به‌حیث نمونه آورده و بررسی کرده است. نکتۀ درخور توجه دیگر دربارۀ صائن‌الدین، مقام علمی و معنوی اوست. وی در حوزۀ عرفان دارای یازده رساله به فارسی و تازی است. در بخش پایانی این مقاله افکار عرفانی صائن‌الدین به‌تفصیل بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Нигоње ба зиндагинома, осор ва афкори ирфонии Соъинуддини Хуљандї

نویسنده [English]

  • Садриддин Мирзоев
چکیده [English]

 
       Тибќи ахбор ва асноди таърихї ва адабї Оли Хуљанд дар асри салољиќа аз Хуљанд ба Исфањон муњољират карда ва муддати се ќарн ашхоси донишпарвари он дар тарвиљ ва интишори забон ва адаби форсї наќши инкорнопазире доштаанд. Яке аз шахсиятњои маъруфи ин хонадон Соъинуддини Хуљандї аст. Вай аз донишмандони шањири авохири садаи чањордањум ва нимаи аввали садаи понздањум ва аз чењрањои тобноки илму фарњанги тољик аст. Ин маќола ба дунболи он аст, ки шарњи мухтасаре аз зиндагї, осор ва афкори ирфонии ин мутафаккири бузург ба даст дињад. Нависандагони тарљумаи ањвол ва тазкирањо рољеъ ба таърихи вилодати Соъинуддин чизе нагуфтаанд. Аммо бо истинод ба гуфтаи худи ў дар рисолаи «Нафсату-л-масдур» санаи вилодаташ эњтимолан бояд 770 ќ. буда бошад. Дар бораи соли вафоти ў низ назарот мухталиф аст. Бар мабнои андешањои адабпажўњон метавон гуфт, ки Хуљандї њудуди солњои 835-836 ќ. ба сўи љањони боќї шитофтааст. Аз Соъинуддин осори мутааддиде ба арабї ва форсї боќї монда, ки дар ин маќола батафсил муаррифї шудааст. Дар идома нигоранда бо ишора ба ин ки соњати шеъри Соъинуддин ба андозаи насри ў мавриди таваљљуњ ќарор нагирифта, барои ошноии хонандагон бо сабки баён ва вижагињои забони шеъри ў чанд байти форсї ва арабии ўро ба њайси намуна овардаву баррасї кардааст. Нуктаи дархури таваљљуњи дигар дар бораи Соъинуддин маќоми илмї ва маънавии ўст. Вай дар њавзаи ирфон дорои ёздањ рисола ба форсї ва тозї аст. Дар бахши поёнии ин маќола афкори ирфонии Соъинуддин батафсил баррасї шудааст.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Оли Хуљанд
  • Исфањон
  • Соъинуддини Хуљандї
  • ањвол
  • осор