منزل خواجه ‌کمال در خجند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار

چکیده

کمال‌الدین مسعود خجندی (ت. ۱۳۱۹-۱۳۲۰) از زمرۀ سخنوران بزرگی است که با شعر ناب و جذابش در دل هزاران مخلص شعر و ادب فارسی تاجیکی مسکن گزیده است. با کمال تأسف، دربارۀ شرح‌حال شاعر اطلاع زیادی در دست نیست؛ اما در خجند در منابع تاریخی و در بایگانی مملکت دربارة منزل شاعر معلومات فراوانی وجود دارد که گرد آوردن آن‌ها حائز اهمیت است. این مقاله نیز درپی آن است که اطلاعاتی از منزل خواجه به‌دست دهد. در ابتدای سال‌های ساخت شوروی، منزل شاعر نام «آپتیچنایا» گرفت؛ اما خجندیان این گذر را با نام اصلی‌اش، «خواجه کمال»، یاد می‌کردند. احتمال می‌رود که گذر خواجه کمال، منزل شاعر در بین سدۀ چهاردهم و ابتدای سدۀ پانزدهم در اطراف قدمجای اعمار شده باشد. نخستین منابع بایگانی دربارة منزل شاعر با سال‌های هفتاد عصر نوزدهم مصادف‌اند. در بایگانی آ. کن آمده است که در محل خواجه کمال ۶۳ خانوار اقامت دارند. براساس معلومات آماری سال ۱۹۲۹م در محلۀ خواجه کمال ۱۵۸ نفر و براساس معلومات آماری سال ۱۹۳۱م، ۴۰۲ نفر اقامت داشتند. در معلومات‌نامۀ سال ۱۸۷۰م آمده است که در مدرسۀ خواجه کمال هشت تا نه طلبه کسب علم می‌کردند. به قدمجای مزار شیخ نیز در سندهای بایگانی به‌تکرار اشاره شده است؛ ازجمله در یک سند مربوط به سال ۱۹۰۵م آمده است که در مزار شش نفر شیخ ادای خدمت می‌کنند. بخش بعدی این مقاله درباب مزار شیخ‌برهان‌الدین قلیچ است. شیخ‌برهان‌الدین که بین مردم خجند به «برهان قلیچ» معروف است، از شخصیت‌های نامدار وادی فرغانه است. نگارنده ضمن بیان اطلاعات مبسوطی راجع به مزار شیخ، شرح‌حال مفصلی از وی نیز آورده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Манзили Хоља Камол дар Хуљанд

نویسنده [English]

  • Абдуллољон Мирбобоев
چکیده [English]

Камолуддин Масъуди Хуљандї (1319-1320) аз зумраи суханварони бузургест, ки бо шеъри ноб ва љаззобаш дар дили њазорон мухлиси шеъру адаби форсии тољикї маскан гузидааст. Бо камоли таассуф, дар бораи шарњи њоли шоир иттилоъи зиёде дар даст нест. Аммо дар Хуљанд дар манобеъи таърихї ва дар бойгонии мамлакат дар бораи манзили шоир маълумоти фаровоне вуљуд дорад, ки гирд овардани онњо њоизи ањаммият аст. Ин маќола низ дар паи он аст, ки иттилооте аз манзили хоља ба даст дињад. Дар ибтидои солњои сохти шўравї манзили шоир номи «Аптечная»  гирифт. Аммо хуљандён ин гузарро бо номи аслияш «Хоља Камол» ёд мекарданд. Эњтимол меравад, ки гузари Хоља Камол, манзили шоир дар байни садаи чањордањум ва ибтидои садаи понздањум дар атрофи ќадамљои ў эъмор шуда бошад. Нахустин манобеъи бойгонї дар бораи манзили шоир бо солњои њафтоди асри нуздањум мусодифанд. Дар бойгонии А. Кун омадааст, ки дар мањалли Хоља Камол 63 хонавор иќомат доранд. Бар асоси маълумоти омории сол 1929 м. дар мањаллаи Хоља Камол 158 нафар ва бар асоси маълумоти омории соли 1931 м. 402 нафар иќомат доштанд. Дар маълумотномаи соли 1870 м. омадааст, ки дар мадрасаи Хоља Камол њашт то нуњ талаба касби илм мекарданд. Ба ќадамљои мазори шайх низ дар санадњои бойгонї ба такрор ишора шудааст. Аз љумла дар як санади марбут ба соли 1905 м. омадааст, ки дар мазор шаш нафар шайх адои хидмат мекунанд. Бахши баъдии ин маќола дар боби мазори Шайх Бурњонуддини Ќилич аст. Шайх Бурњонуддин, ки байни мардуми Хуљанд ба «Бурњони Ќилич»  маъруф аст, аз шахсиятњои номдори водии Фарѓона аст. Нигоранда зимни баёни иттилооти мабсуте рољеъ ба мазори шайх, шарњи њоли муфассале аз вай низ овардааст.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Хуљанд
  • Камолуддин Масъуди Хуљандї
  • манзили Хоља Камол
  • Шайх Бурњонуддини Ќилич