ابومحمود خجندی و سدس فخری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار

چکیده

سدس فخری اسباب رصدی است که ابومحمود خجندی آن را به‌نام فخرالدوله ساخته است. در این مقاله، دربارۀ ویژگی‌های سدس فخری و نحوۀ اختراع این وسیله ازسوی خجندی با تکیه بر مطالب نقل‌شده در منابع گوناگون ازجمله تحدید نهایات الامکان بیرونی خوارزمی و جامع‌المبادی و الغایات ابوعلی حسن‌بن مراکشی بحث شده است. در ادامۀ مقاله نیز بحثی دربارۀ قانون هیئت (شکل مغنی) مطرح شده است. آنچنان‌که در کتاب مقالید علم الهیه آمده است، خجندی در کتابی که راجع به ستارگان ثابت نوشته بود، از برهانی به‌نام قانون هیئت که متفاوت با برهان‌های دیگر است، استفاده کرده بود. البته، بیرونی خوارزمی اختراع شکل مغنی را بین ابونصر، خجندی و ابوالوفا مشکوک دانسته و بیشتر این اختراع را به استاد خود، ابونصر، منسوب کرده است. نگارندۀ این مقاله در پایان به این نتیجه رسیده که اگر در اختراع شکل مغنی یا قانون هیئت شک است که خجندی نخستین بانی آن باشد، در ساخت سدس فخری هیچ تردیدی نیست که خجندی نخستین دانشمندی است که آن را ساخته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Абўмањмуди Хуљандї ва судси фахрї

نویسنده [English]

  • Манучењри Орин (Зиё)
چکیده [English]

Судси фахрӣ асбоби расадї аст, ки Абўмањмуди Хуљандї онро ба номи Фахруддавла сохтааст. Дар ин маќола дар бораи вижагињои судси фахрї ва нањваи ихтироъи ин васила аз сўи Хуљандї бо такя бар матолиби наќлшуда дар манобеъи гуногун, аз љумла «Тањдиду нињоёти-л-имкон»-и Берунии Хоразмї ва «Љомеъу-л-мабодї ва-л-ѓоёт»-и Абўалї Њасан ибни Марокашї бањс шудааст. Дар идомаи маќола низ бањсе дар бораи ќонуни њайат (шакли муѓнї) матрањ шудааст. Ончунон ки дар китоби «Маќолиди илми илоњия» омадааст, Хуљандї дар китобе, ки рољеъ ба ситорагони собит навишта буд, аз бурњоне ба номи ќонуни њайат, ки мутафовит бо бурњонњои дигар аст, истифода карда буд. Албатта, Берунии Хоразмї ихтироъи шакли муѓниро байни Абўнаср, Хуљандї ва Абулвафо машкук дониста ва бештар ин ихтироъро ба устоди худ Абўнаср мансуб кардааст. Нигорандаи ин маќола дар поён ба ин натиља расида, ки агар дар ихтироъи шакли муѓнї ё ќонуни њайат шак аст, ки Хуљандї нахустин бонии он бошад, дар сохти судси фахрї њељ тардиде нест, ки Хуљандї нахустин донишмандест, ки онро сохтааст.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Абўмањмуди Хуљандї
  • судси фахрї
  • ќонуни њайат

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار