رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی123020110301Аз Бедил то имрўз; Муруре бар мактаби пайравони Бедил ва тањаввули сабк дар адабиёти форсии Фарорўдон
Нуралї Нурзодاز بیدل تا امروز؛ مروری بر مکتب پیروان بیدل و تحول سبک در ادبیات فارسی فرارودان133122490FAنورعلی نورزاددکترای فیلولوژی، استاد دانشگاه دولتی خجندJournal Article20110402То замони ављи сабки њиндї дар шибњи ќораи Њинд ва њатто наздик ба он рўзгор дар Фарорўдон шоироне ба сар мебурданд, ки муњимтарин суннат ва вижагињои сабки њиндиро дар ашъори худ бозтоб медоданд. Дар тазкираи «Намунаи адабиёти тољик»-и Садриддин Айнї исми шоирони зиёде омадааст, ки дар њамин рўзгор ба сар бурда ва дар ашъорашон шевањои хосси сабки њиндиро ба кор гирифтаанд. Дар ин маќола бархе аз муњимтарини ин шоирон муаррифї шуда ва зимни ароаи намунаи ашъори ин шоирон, бархе аз вижагињои шеърии онњо бањсу баррасї шудааст. Шавкати Бухорї аз нахустин суханварони муътабари Варорўд аст, ки вижагињои сабки њиндиро дар ашъораш мутаљаллї кардааст. Чунонки аз ашъори Шавкат пайдост, ў то ављи зуњури Соиб ва Бедил ашъорашро бо он вижагињое, ки баъдњо ба номи «сабки њиндї» маъруф шуд, музайян кардааст. Саййидои Насафї аз дигар шоирони маъруфи даврони ривољи сабки њиндї дар Фарорўд аст. Пас аз нуфузи ашъори Бедил ва Соиб дар Фарорўд мактаби пайравони Бедил дар ин минтаќа арзи њастї кард ва шоирони зиёдеро дар вусъатободи худ љамъ овард. Аз муњимтарини ин шоирон метавон ба Наќибхон Туѓрали Ањрорї ва Зуфархон Љавњарии Истаравшанї ишора кард, ки дар ин маќола барљастатарин вижагињои шеърии онњо ба унвони шоирони пайрави сабки Бедил табйин ва баррасї шудааст. Дар марњалаи љадиди ташаккули шеъри форсї дар Тољикистон падидањое рўи кор омаданд, ки гоњ шеваи баён ва услуби сабк Соиб ва Бедилро ба хотир меоваранд. Аз шоирони пайрави сабки Соиб метавон ба Лоиќ Шералї ва аз пайравони сабки Бедил ба Садриддин Айнї, Гулназар, Фарзонаи Хуљандї, Суруш ва... ишора кард.تا زمان اوج سبک هندی در شبهقاره هند و حتی نزدیک به آن روزگار در فرارودان شاعرانی بهسر میبردند که مهمترین سنت و ویژگیهای سبک هندی را در اشعار خود بازتاب میدادند. در تذکرۀ <em>نمونۀ ادبیات تاجیک</em> صدرالدین عینی اسم شاعران زیادی آمده است که در همین روزگار بهسر برده و در اشعارشان شیوههای خاص سبک هندی را بهکار گرفتهاند. در این مقاله برخی از مهمترین این شاعران معرفی شده و ضمن ارائۀ نمونۀ اشعار این شاعران، برخی از ویژگیهای شعری آنها بحث و بررسی شده است. شوکت بخاری از نخستین سخنوران معتبر ورارود است که ویژگیهای سبک هندی را در اشعارش متجلی کرده است. چنانکه از اشعار شوکت پیداست، او تا اوج ظهور صائب و بیدل اشعارش را با آن ویژگیهایی که بعدها به نام «سبک هندی» معروف شد، مزین کرده است. سیدای نسفی از دیگر شاعران معروف دوران رواج سبک هندی در فرارود است. پس از نفوذ اشعار بیدل و صائب در فرارود، مکتب پیروان بیدل در این منطقه عرض هستی کرد و شاعران زیادی را در وسعتآباد خود جمع آورد. از مهمترین این شاعران میتوان به نقیبخان طغرل احراری و ظُفرخان جوهری استروشنی اشاره کرد که در این مقاله برجستهترین ویژگیهای شعری آنها، بهعنوان شاعران پیرو سبک بیدل، تبیین و بررسی شده است. در مرحلۀ جدید تشکّل شعر فارسی در تاجیکستان، پدیدههایی روی کار آمدند که گاه شیوة بیان و اسلوب سبک صائب و بیدل را بهخاطر میآورند. از شاعران پیرو سبک صائب میتوان به لایق شیرعلی و از پیروان سبک بیدل به صدرالدین عینی، استاد گلنظر، فرزانۀ خجندی، سروش و... اشاره کرد.رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی123020110301Таъсир каломи Саъдї ва Њофиз дар шеъри суханварони Фарорўдتأثیر کلام سعدی و حافظ در شعر سخنوران فرارود325322491FAنورعلی نورزاددکترای فیلولوژی، استاد دانشگاه دولتی خجندJournal Article20110402Пайванди њавзаи адабии Шероз ва таъсири азамати андеша ва тафаккури суханварони ин сарзамин бар адабиёти форсии Фарорўд аз рўзгоре намуд пайдо мекунад, ки дар ин ду минтаќа заминаи ба камол расидани адабиёти форсї фароњам шудааст. Нахустин бањси ин маќола таъсири сухани Саъдї ва Њофиз дар суханварони њамањди худ дар Фарорўд аст. Иттилооти мављуд дар манобеъи мухталиф нишондињандаи пайванди Саъдї бо Сайфи Фарѓонї ва Њофиз бо Камоли Хуљандї аст. Албатта, равобити адабии ин ду њавза баъд аз зуњури Саъдї ва Њофиз густариши бештаре ёфт, зимни ин ки љойгоњи андешаву афкори Њофиз дар шеъри шоирони њавзаи Бухоро таъсири дархури таваљљуње гузошт. Шояд иллати аслї касрати нусахи хаттї ва чопи лавњи девони Њофиз дар китобхонањои Фарорўд аз њамин мавзўъ нашъат гирифта бошад. Бештари тазкиранависон аз пайравии шоири маъруфи бухороии њамасри Њофиз–Носири Бухорої, сухан гуфтаанд. Дар садањои баъд низ шоирони људогонаи бухорої новобаста ба нуфузи сабки њиндї, мисли Исмати Бухорої, Абдуррањмони Мушфиќии Бухорої, Шавкати Бухорої, Мирзосодиќи Муншии Бухорої, Возењи Бухорої, Зуфархон Љавњарии Истаравшанї ва Шамсиддини Шоњин аз равиши Њофиз пайравї ва аѓлаби сурудањои ўро истиќбол карданд. Нигорандаи маќола дар поёни баррасии таъсири њавзаи мактаби адабии Шероз дар таквини шеъри форсии Фарорўд ба ин натиља расидааст, ки њарчанд адабиёти форсї дар Фарорўдон аз замони Сомониён дар маќоми ривољу шукуфої ќарор дошт, зуњури Шайх Саъдї ва Хоља Њофиз дар рушди бештари адабиёти Фарорўдон наќши муассир доштааст.پیوند حوزۀ ادبی شیراز و تأثیر عظمت اندیشه و تفکر سخنوران این سرزمین بر ادبیات فارسی فرارود از روزگاری نمود پیدا میکند که در این دو منطقه زمینۀ به کمال رسیدن ادبیات فارسی فراهم شده است. نخستین بحث این مقاله، تأثیر سخن سعدی و حافظ در سخنوران همعهد خود در فرارود است. اطلاعات موجود در منابع مختلف نشاندهندۀ پیوند سعدی با سیف فرغانی، و حافظ با کمال خجندی است. البته، روابط ادبی این دو حوزه بعد از ظهور سعدی و حافظ گسترش بیشتری یافت؛ ضمن اینکه جایگاه اندیشه و افکار حافظ در شعر شاعران حوزۀ بخارا تأثیر درخور توجهی گذاشت. شاید علت اصلی کثرت نسخ خطی و چاپ لوحی دیوان حافظ در کتابخانههای فرارود از همین موضوع نشئت گرفته باشد. بیشتر تذکرهنویسان از پیروی شاعر معروف بخارایی همعصر حافظ، ناصر بخارایی، سخن گفتهاند. در سدههای بعد نیز شاعران جداگانۀ بخارایی ناوابسته از نفوذ سبک هندی، مثل عصمت بخارایی، عبدالرحمن مشفقی بخارایی، شوکت بخارایی، میرزاصادق منشی بخارایی، واضح بخارایی، ظفرخان جوهری استروشنی و شمسالدین شاهین کولابی از روش حافظ پیروی و اغلب سرودههای او را استقبال کردند. نگارندۀ مقاله در پایان بررسی تأثیر حوزۀ مکتب ادبی شیراز در تکوین شعر فارسی فرارود، به این نتیجه رسیده است که هرچند ادبیات فارسی در فرارودان از زمان سامانیان در مقام رواج و شکوفایی قرار داشت، ظهور شیخ سعدی و خواجه حافظ در رشد بیشتر ادبیات فرارودان نقش مؤثر داشته است.رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی123020110301Њавзаи адабии Самарќанд дар садаи 16 мелодїحوزۀ ادبی سمرقند در سدۀ ۱۶ میلادی547322492FAمحمدعثمان فرغانیاستادیارJournal Article20110402Сањми ањл илму адаб ва фарњанги Самарќанд дар таърихи ташаккул ва тарвиљи илму фарњанги љањон бисёр бузург аст. Њадафи ин маќола баёни баъзе мулоњизањо дар бораи маркази илмї ва адабии Самарќанд дар садаи шонздањи мелодї аст. Тибќи маълумоти манобеъи мухталиф дар садаи шонздањум дар Мовароуннањр ва Хуросон панљ њавзаи адабї иборат аз Њирот, Машњад, Балх, Бухоро ва Самарќанд вуљуд дошт, ки дар миёни онњо доираи адабии Самарќанд бисёр мумтоз буд. Дар ин доираи адабї аз ибтидо то миёнањои садаи шонздањум беш аз панљоњ нафар ањли адаб ва фазл фаъолияти илмї ва адабї доштанд. Аз маълумоти манобеъи мухталиф пайдост, ки дар њавзаи адабии Самарќанд то авоили садаи шонздањуми мелодї адабиёти дарборї умуман вуљуд надошт. Бинобарин, дар ин њавза адабиёти доирањои шањрї ва санъатгарї ќувват гирифт, ки намояндагони барљастаи он Зайниддин Восифї, Девонаи Нишопурї, Нодири Самарќандї, Њалвои Самарќандї, Орифи Самарќандї ва Фурўѓии Самарќандї њастанд. Нимаи дувуми садаи шонздањуми мелодї давраи марказият ёфтан ва устувор шудани давлати Шайбонї дар Самарќанд аст. Тибќи ончи дар тазкираи Мутрибї ва бархе манобеъи дигар омадааст, дар ин давра шуарои ќасидасаро бо вуљуди бархе мусоидатњои њукуматдорон, ањволи маишатї ва маънавии хубе надоштанд. Бинобарин, дар ин давра низ адабиёти доирањои шањрї ва санъатї дар њавзаи адабии Самарќанд равнаќу ќуввати бештаре дошт. Аз љумлаи адибони барљастаи ин маркази адабї дар ин давра метавон ба Нозими Миёнконї, Фигори Самарќандї, Амини Дањбедї, Афзали Самарќандї ва... ишора кард.سهم اهل علم و ادب و فرهنگ سمرقند در تاریخ تشکّل و ترویج علم و فرهنگ جهان بسیار بزرگ است. هدف این مقاله بیان بعضی ملاحظهها دربارۀ مرکز علمی و ادبی سمرقند در سدۀ شانزده میلادی است. طبق معلومات منابع مختلف در سدۀ شانزدهم در ماوراءالنهر و خراسان پنج حوزۀ ادبی عبارت از هرات، مشهد، بلخ، بخارا و سمرقند وجود داشت که در میان آنها دایرۀ ادبی سمرقند بسیار ممتاز بود. در این دایرۀ ادبی از ابتدا تا میانههای سدۀ شانزدهم، بیش از پنجاه نفر اهل ادب و فضل فعالیت علمی و ادبی داشتند. از معلومات منابع مختلف پیداست که در حوزۀ ادبی سمرقند تا اوایل سدۀ شانزدهم میلادی، ادبیات درباری عموماً وجود نداشت؛ بنابراین در این حوزه، ادبیات دایرههای شهری و صنعتگری قوّت گرفت که نمایندگان برجستۀ آن زینالدین واصفی، دیوانۀ نیشابوری، نادر سمرقندی، حلوایی سمرقندی، عارف سمرقندی و فروغی سمرقندی هستند. نیمۀ دوم سدۀ شانزدهم میلادی، دورۀ مرکزیت یافتن و استوار شدن دولت شیبانی در سمرقند است. طبق آنچه در <em>تذکرۀ مطربی</em> و برخی منابع دیگر آمده است، در این دوره شعرای قصیدهسرا باوجود برخی مساعدتهای حکومتداران، احوال معیشتی و معنوی خوبی نداشتند؛ بنابراین، در این دوره نیز ادبیات دایرههای شهری و صنعتی در حوزۀ ادبی سمرقند رونق و قوّت بیشتری داشت. ازجمله ادیبان برجستۀ این مرکز ادبی در این دوره میتوان به ناظمی میانکانی، فگاری سمرقندی، امینی دهبیدی، افضلی سمرقندی و... اشاره کرد.رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی123020110301Сухан њаст ганље, ки ман ёфтамسخن هست گنجی که من یافتم749922493FAپیوند گلمرادزادهدکترای فیلولوژی، استاد دانشگاه ملی تاجیکستانJournal Article20110402Њарчанд адабиёт ва фарњанги тољикї њамвора бо тањаввулот ва дигаргунињои бузурги иљтимої буда, њаргиз дар њељ маќтаъи таърихї ќудрат ва тавоноияшро аз даст надодааст. Садаи нуздањум яке аз даврањои бисёр боањаммият дар таърихи адабу фарњанги тољик аст. Шароити хосси таърихии њоким бар ин давра сабаб шуда буд, ки Тољикистон дар шароити сиёсї ва иљтимоии душворе ба сар барад. Дар нимаи аввали асри нуздањум адабиёти тољик дар раванди адабии «дузбонї» (тољикї ва ўзбакї) ќарор дошт. Дар рањої аз ин њолат ва барои густариши адабиёти форсизабон љараёни равшангарої ва маорифпарварї наќши муњимме ифо кард. Аз намояндагони муњимми ин љараён, ки наќше инкорнопазир дар равшангарї ва бедории мардуми тољик дошт, Ањмади Дониш аст. Яке аз пайравони Ањмади Дониш дар авохири садаи нуздањум, ки дар умри на чандон тўлонии худ мероси гаронбањое ба ёдгор гузошт, Шамсиддини Шоњин аст, ки дар ин маќола шарњи мухтасаре аз зиндагї ва осори ў омадааст. Шоњин дар мактаби бузурги адабиёти классики форсї ва тољикї ба камол расида ва мањорати баланд ишоирї њосил кардааст. Аз ин шоири љавонмарг ѓазалиёт ва ќасида, мусаддасот ва мухаммасот, тарљеъбанд ва таркиббанд, ќитъа, рубої ва осоре чун достони «Лайлию Маљнун», маснавии нотамоми «Туњфаи дўстон» ва асари мансури «Бадоеъуссаноеъ» боќї мондааст, ки њар кадом аз мањорат ва ќобилияти ў шањодат медињанд. Љасорати Шоњин дар танќид ва накўњиши тартиботи иљтимої ва низоми мамликатдорї ба шиддат мутаассир аз Ањмади Дониш аст. Баррасии осори Шоњин нишон аз маќоми вижаи ў дар адабиёти тољики нимаи дувуми садаи нуздањум ба масобаи шоир ва нависандаи пешќадам дорад.
هرچند ادبیات و فرهنگ تاجیکی همواره با تحولات و دگرگونیهای بزرگ اجتماعی بوده، هرگز در هیچ مقطع تاریخی قدرت و تواناییاش را ازدست نداده است. سدۀ نوزدهم یکی از دورههای بسیار بااهمیت در تاریخ ادب و فرهنگ تاجیک است. شرایط خاص تاریخی حاکم بر این دوره سبب شده بود که تاجیکستان در شرایط سیاسی و اجتماعی دشواری بهسر برد. در نیمۀ اول عصر نوزدهم ادبیات تاجیک در روند ادبی «دوزبانی» (ازبکی و تاجیکی) قرار داشت. در رهایی از این حالت و برای گسترش ادبیات فارسیزبان جریان روشنگرایی و معارفپروری نقش مهمی ایفا کرد. از نمایندگان مهم این جریان که نقشی انکارناپذیر در روشنگری و بیداری مردم تاجیک داشت، احمد دانش است. یکی از پیروان احمد دانش در اواخر سدۀ نوزدهم که در عمر نهچندان طولانی خود، میراث گرانبهایی به یادگار گذاشت، شمسالدین شاهین است که در این مقاله شرح مختصری از زندگی و آثار او آمده است. شاهین در مکتب بزرگ ادبیات کلاسیک فارسی و تاجیکی به کمال رسیده و مهارت بلند شاعری حاصل کرده است. از این شاعر جوانمرگ غزلیات و قصیده، مسدسات و مخمسات، ترجیعبند و ترکیببند، قطعه، رباعی، و آثاری چون داستان <em>لیلی و مجنون</em>، مثنوی ناتمام <em>تحفۀ دوستان</em> و اثر منثور <em>بدایعالصنایع</em> باقی مانده است که هرکدام از مهارت و قابلیت او شهادت میدهند. جسارت شاهین در تنقید و نکوهش ترتیبات اجتماعی و نظام مملکتداری بهشدت متأثر از احمد دانش است. بررسی آثار شاهین نشان از مقام ویژۀ او در ادبیات تاجیک نیمۀ دوم سدۀ نوزدهم بهمثابۀ شاعر و نویسندۀ پیشقدم دارد.رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی123020110301Макнуна; Осор ва сабку услуби ўمکنونه؛ آثار و سبک و اسلوب او10014622494FAعثمان کریماف زیبا عبدالعزیزآوااستاد؛ دانشجوی دوره دکترای آکادمی علوم جمهوری تاجیکستانJournal Article20160401 Ин маќола бо њадафи шарњи ањвол ва осори Моњлароим мутахаллис ба «Макнуна» ва «Нодира», шоираи тољик, ба нигориш даромадааст. Тибќи маълумоти ироашуда дар манобеъи мухталиф, Макнуна дар соли 1791м ба дунё омада ва дар соли 1806м бо амир Умархон, њокими Марѓелон, ки баъдњо ба тахти хонї менишинад, издивољ кардааст. Њарчанд Умархон зављањои дигаре низ ихтиёр кардааст, ашъори Макнуна њикоят аз дилдодагї ва ишќу ошиќии миёни онњо дорад. Бинои ду мадраса, сохти корвонсаро, китобхона, мусоидати зиндагии ањли илму адаб ва... аз љумлаи корњои хайрест, ки Макнуна дар тўли њаёташ анљом додааст. Дар манобеъи адабї дар бораи кушта шудани шоира ривоёти гуногун вуљуд дорад. Аммо ончи мусаллам аст, ў ба дастури амир Насруллоњ ба ќатл расидааст. Дар заминаи мероси адабии Макнуна бояд гуфт, ки аз ин шоира ду девони ашъор, яке ба забон тољикї бо тахаллуси «Макнуна» ва дигаре ба забони ўзбакї бо тахаллуси «Нодира» бар љой мондааст. Девони тољикии ў њамакунун дар ганљинаи дастнависњои шарќшиносии Љумњурии Ўзбакистон нигањдорї мешавад, ки дар ин маќола тавзењи мухтасаре дар бораи вижагињои ин нусха зикр шудааст. Девони ўзбакии ў низ бо унвони «Девони Нодира» дар ганљинаи дастнависњои њамин институт мањфуз аст. Дар ашъори Макнуна аз осори адибони классики форсу тољик таъсири осори Саъдї, Њофиз ва Бедил дида мешавад, ки дар ин маќола ба бахше аз ин асарпазирї бо зикри намунањои шеърии ин шоираи тољик ишора шудааст.این مقاله با هدف شرح احوال و آثار ماهلرآییم متخلص به مکنونه و نادره، شاعرۀ تاجیک، به نگارش درآمده است. طبق معلومات ارائهشده در منابع مختلف، مکنونه در سال ۱۷۹۱م به دنیا آمده و در سال ۱۸۰۶م با امیر عمرخان، حاکم مرغیلان که بعدها به تخت خانی مینشیند، ازدواج کرده است. هرچند عمرخان زوجههای دیگری نیز اختیار کرده است، اشعار مکنونه حکایت از دلدادگی و عشق و عاشقی میان آنها دارد. بنای دو مدرسه، ساخت کاروانسرا، کتابخانه، مساعدت زندگی اهل علم و ادب و... ازجملۀ کارهای خیری است که مکنونه در طول حیاتش انجام داده است. در منابع ادبی دربارۀ کشته شدن شاعره روایات گوناگون وجود دارد؛ اما آنچه مسلم است، او به دستور امیر نصرالله به قتل رسیده است. درزمینۀ میراث ادبی مکنونه باید گفت که از این شاعره دو دیوان اشعار، یکی به زبان تاجیکی با تخلص «مکنونه» و دیگری به زبان ازبکی با تخلص «نادره» برجای مانده است. دیوان تاجیکی او هماکنون در گنجینۀ دستنویسهای شرقشناسی جمهوری ازبکستان نگهداری میشود که در این مقاله توضیح مختصری دربارۀ ویژگیهای این نسخه ذکر شده است. دیوان ازبکی او نیز باعنوان <em>دیوان نادره</em> در گنجینۀ دستنویسهای همین انستیتو محفوظ است. در اشعار مکنونه از آثار ادیبان کلاسیک فارس و تاجیک تأثیر آثار سعدی، حافظ و بیدل دیده میشود که در این مقاله به بخشی از این اثرپذیری با ذکر نمونههای شعری این شاعرۀ تاجیک اشاره شده است.رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی123020110301Нишонањое аз сабки њиндї дар шеъри Њофизنشانههایی از سبک هندی در شعر حافظ14716022495FAرستم وهابنیادکترای فیلولوژی، استاد دانشگاه ملی تاجیکستانJournal Article20110402Љавњар ва мояи асли сабкеро, ки ба «сабки њиндї» маъруф шудааст, таљрид ташкил медињад, ки дар њаќиќат ба кор гирифтани тахайюли шоирона дар баёни матлаб аст. Дар раванди тањаввули шеъри форсї њар ќадар шеър барои баёни маонии борик ва макнуноти ќалбї ба кор гирифта шуда, ба њамон андоза нишонањои сабки баёни таљридї, яъне сабки њиндї, дар он бештар шудааст. Њамин навъ ишороти ороста ба таљрид ва ташхис дар ашъори Њофизи Шерозї фаровон аст. Дар маќолаи њозир ин вижагї дар ашъори Њофиз бо зикри намунањое баррасї ва бо ашъори Бедил муќоиса шудааст. Нигоранда дар баёни ин ки чаро бовуљуди пешрав будан Њофиз дар бакоргирии ин вижагї, ин сабк ба Бедил нисбат дода шуда, такрори ин вижагї ва истифодаи фаровон аз онро дар ашъори Бедил далели ин амр донистааст. Албатта дир айни њол барои Њофиз аз ин назар, ки саргарми ибораорої набуда ва бе такаллуфу тасаннуъ ин вижагиро ба кор гирифта, дар муќоиса бо Бедил имтиёз ќоил шудааст. Дар поён нигоранда натиља гирифта, ки сабки њиндї ё сабки бедилї њосили истифодаи огоњона аз имконоти вижаи забони форсии тољикї, бавижа ташхиси исмњои маънї ва таљриди исмњои моддист, ки њосил аз табиат ва сиришти забони форсї аст.جوهر و مایۀ اصلی سبکی را که به «سبک هندی» معروف شده است، تجرید تشکیل میدهد که درحقیقت بهکار گرفتن تخیل شاعرانه در بیان مطلب است. در روند تحول شعر فارسی، هرقدر شعر برای بیان معانی باریک و مکنونات قلبی بهکار گرفته شده، به همان اندازه نشانههای سبک بیان تجریدی، یعنی سبک هندی، در آن بیشتر شده است. همین نوع اشارات آراسته به تجرید و تشخیص در اشعار حافظ شیرازی فراوان است. در مقالۀ حاضر این ویژگی در اشعار حافظ با ذکر نمونههایی بررسی و با اشعار بیدل مقایسه شده است. نگارنده در بیان اینکه چرا باوجود پیشرو بودن حافظ در بهکارگیری این ویژگی، این سبک به بیدل نسبت داده شده، تکرار این ویژگی و استفادۀ فراوان از آن را در اشعار بیدل دلیل این امر دانسته است؛ البته درعین حال برای حافظ از این نظر که سرگرم عبارهآرایی نبوده و بیتکلف و تصنع این ویژگی را بهکار گرفته، در مقایسه با بیدل امتیاز قائل شده است. در پایان، نگارنده نتیجه گرفته که سبک هندی یا سبک بیدلی حاصل استفادۀ آگاهانه از امکانات ویژۀ زبان فارسی تاجیکی، بهویژه تشخیص اسمهای معنی و تجرید اسمهای مادی است که حاصل از طبیعت و سرشت زبان فارسی است.رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی123020110301Нигоње ба заминањои иљтимоии навпарозї дар шеъри форсии Эрон ва форсии тољикїنگاهی به زمینههای اجتماعی نوپردازی در شعر فارسی ایران و فارسی تاجیکی16121422496FAعثمان کریماف مسعود قهارافاستاد دانشگاهJournal Article20110402Дар адабиёти форсии Эрон ва форсии тољикии Мовароуннањр ба муносибатњои иртиботи сиёсї ва иќтисодию фарњангї бо кишварњои Аврупо љараёни тозае шакл гирифт, ки аз намудњои боризи он вуруди ибороту таркибњо ва тасовири тоза дар забони адабї, бавижа шеър буд. Дар ин маќола заминањои иљтимоии ин љараён дар шеъри форсии Эрон ва форсии тољикї баррасї шудааст. Собиќаи нуфузи кишварњои ѓарбї ба Эрон ва Осиёи Миёна ба давраи Темуриён ва њатто пеш аз он бармегардад. Дар Эрон ављи ин равобит марбут ба даврони Сафавия аст. Аз њамин замон доманаи таъсири ин равобит дар адабиёти форсї низ густарда мешавад. Ашъори ин давра саршор аз мазомини тоза ва тасовири нав ва таркибњои љадид мисли «рухи фаранг», «бути фаранг»... аст. Ин гуна асаргузории фарњанги Аврупои Шарќї дар фарњангу адабиёти форсии тољикї дар Осиёи Миёна чанде дертар, аз нимаи дувуми садаи шонздањуми мелодї оѓоз шуд ва дар пайи густариши равобити тиљорї ва дипломатї бо Русия равнаќ гирифт. Заминаи эљоди тасовири тоза дар адабиёти форсии тољикї низ ба дунболи њамин иртиботи сиёсї, иќтисодї, тиљоратї, илмї ва фарњангї миёни хоноти Осиёи Миёна ва Русияи подшоњї ба вуљуд омад. Гароиш ба ин навоварињо дар ашъори шоироне чун Нодими Истаравшанї, Нозили Хуљандї, Мирзосиддиќи Фано ва... дида мешавад. Ин баррасињо њокї аз он аст, ки дар тафаккури иљтимоию фарњангї ва адабии мардуми Эрон мафњуми «фаранг» аз миёнањои ќарни њабдањум тањти таъсири нуфузи Аврупои Ѓарбї ва Љанубї будааст. Ин мафњум дар тафаккури иљтимоию фарњангї ва адабии мардуми авохири садаи њаждањум ва авоили садаи нуздањуми Осиёи Миёна низ нишон аз таъсири нуфузи Аврупои Шарќї дорад. Бинобарин, асаргузории бевоситаи аврупоиён дар тарзи зиндагии мардуми Эрон аз нимаи аввали садаи њабдањум ва дар тарзи зиндагии сокинони Осиёи Миёна чанди дертар, аз нимаи дувуми садаи њаждањуми мелодї шурўъ шудааст.در ادبیات فارسی ایران و فارسی تاجیکی ماوراءالنهر به مناسبتهای ارتباط سیاسی و اقتصادی و فرهنگی با کشورهای اروپا جریان تازهای شکل گرفت که از نمودهای بارز آن ورود عبارات و ترکیبها و تصاویر تازه در زبان ادبی بهویژه شعر بود. در این مقاله زمینههای اجتماعی این جریان در شعر فارسی ایران و فارسی تاجیکی بررسی شده است. سابقۀ نفوذ کشورهای غربی به ایران و آسیای میانه به دورۀ تیموریان و حتی پیش از آن برمیگردد. در ایران اوج این روابط مربوط به دوران صفویه است. از همین زمان دامنۀ تأثیر این روابط در ادبیات فارسی نیز گسترده میشود. اشعار این دوره سرشار از مضامین تازه و تصاویر نو و ترکیبهای جدید مثل رخ فرنگ، بت فرنگ، می پرتغال و... است. اینگونه اثرگذاری فرهنگ اروپای شرقی در فرهنگ و ادبیات فارسی تاجیکی، در آسیای میانه چندی دیرتر، از نیمۀ دوم سدۀ شانزدهم میلادی، آغاز شد و درپی گسترش روابط تجاری و دیپلماسی با روسیه رونق گرفت. زمینۀ ایجاد تصاویر تازه در ادبیات فارسی تاجیکی نیز بهدنبال همین ارتباط سیاسی، اقتصادی، تجارتی، علمی و فرهنگی میان خانات آسیای میانه و روسیۀ پادشاهی بهوجود آمد. گرایش به این نوآوریها در اشعار شاعرانی چون نادم استروشنی، نازل خجندی، میرزاصدیق فنا و... دیده میشود. این بررسیها حاکی از آن است که در تفکر اجتماعی و فرهنگی و ادبی مردم ایران، مفهوم فرهنگ از میانههای قرن هفدهم تحت تأثیر نفوذ اروپای غربی و جنوبی بوده است. این مفهوم در تفکر اجتماعی و فرهنگی و ادبی مردم اواخر سدۀ هجدهم و اوایل سدة نوزدهم آسیای میانه نیز نشان از تأثیر نفوذ اروپای شرقی دارد. بنابراین، اثرگذاری بیواسطۀ اروپاییان در طرز زندگی مردم ایران از نیمۀ اول سدۀ هفدهم و در طرز زندگی ساکنان آسیای میانه، چندی دیرتر، از نیمۀ دوم سدۀ هجدهم میلادی شروع شده است.رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی123020110301Вуруде ба шакаристони Туѓралورودی به شکرستان طغرل21523222497FAمیرزا شکورزادهپژوهشگر تاجیک، عضو انجمن نویسندگان تاجیکستانJournal Article20110402Вожаи «шикар» ва таркиботу истилоњоти бархоста аз он мисли шакарбор, шакарпора, шакарбўра, шакарпалав, шакарпанир, шакаршикан ва... дар насру назми форсию тољикї дар мавориди муносиб ба кор рафтаанд. Аммо њељ шоире ба андозаи Наќибхон Туѓрали Ањрорї аз ин таъбирњо ин ќадр фаровон ва он њам бо устодии тамом истифода накардааст. Дар ин маќола анвоъи ин таркибњо ва истилоњот ва нањваи корбурди онњо дар ашъори ин шоири тавонманд баррасї шудааст. Дар бахши дигаре аз маќола низ нигоранда дар бораи андешањои мухталифе, ки рољеъ ба шахсият ва осори Наќибхони Туѓрал матрањ шуда, бањс кардааст. Тибќи ончи дар манобеъи гуногун омадааст, Туѓрал дар соли 1865м дар хонаводаи яке аз давлатмандони ноњияи Фалѓар ба дунё омад ва дар соли 1919м дар 55- солагї аз сўи сарбозони болшевик бар асари туњмати бепоя ба ќатл расид. Осори адабии вай сафњаи тобноке дар таърихи адабиёти форсї мањсуб мешавад. Девони ў дар соли 1916м дар шањри Когон ба нашр расид. Дар миёни ашъори Туѓрал ѓазал љойгоњи вижае дорад. Аз мутолиаи ѓазалёти ў метавон натиља гирифт, ки вай аз пайравони сабки Бедил аст ва дар пайравї аз ин сабк салиќаи хосси худро дорад. Танзу њаљв низ дар осори ў љойгоње хос дорад. Танзи ў њовии мавзўоти иљтимоист, ки дар ќолаби ѓазал ва рубої суруда шудааст.
واژۀ «شکر» و ترکیبات و اصطلاحات برساخته از آن مثل شکربار، شکرپاره، شکربوره، شکرپلو، شکرپنیر، شکرشکن و... در نثر و نظم فارسی و تاجیکی در موارد مناسب بهکار رفتهاند؛ اما هیچ شاعری بهاندازۀ نقیبخان طغرل احراری از این تعبیرها اینقدر فراوان و آن هم با استادی تمام استفاده نکرده است. در این مقاله انواع این ترکیبها و اصطلاحات و نحوة کاربرد آنها در اشعار این شاعر توانمند بررسی شده است. در بخش دیگری از مقاله نیز نگارنده دربارۀ اندیشههای مختلفی که راجع به شخصیت و آثار نقیبخان طغرل مطرح شده، بحث کرده است. طبق آنچه در منابع گوناگون آمده است، طغرل در سال ۱۸۶۵م در خانوادۀ یکی از دولتمندان ناحیۀ فلغر به دنیا آمد و در سال ۱۹۱۹م در ۵۵ سالگی ازسوی سربازان بلشویک براثر تهمتی بیپایه به قتل رسید. آثار ادبی طغرل صفحۀ تابناکی در تاریخ ادبیات فارسی محسوب میشود. دیوان او در سال ۱۹۱۶م در شهر کاگان به نشر رسید. در میان اشعار طغرل، غزل جایگاه ویژهای دارد. از مطالعۀ غزلیات او میتوان نتیجه گرفت که وی از پیروان سبک بیدل است و در پیروی از این سبک، سلیقۀ خاص خود را دارد. طنز و هجو نیز در آثار او جایگاهی خاص دارد. طنز او حاوی موضوعات اجتماعی است که در قالب غزل و رباعی سروده شده است.