رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81620070901Марљонї ва марњалаи нави рушди адабии халќњои тољик ва тоторمرجانی و مرحلۀ نو رشد ادبی خلقهای تاجیک و تاتار354421569FAمرتضی زینالدینافاستادیارJournal Article20071003Густариш равобити дуљонибаи адабиёти маорифпарварї ва давраи нави он (љадидия) дар таърихи афкори иљтимої дидгоњи навин гушуд. Ш. Марљонї аз донишмандони барљастаи маорифпарвари тотор аст, ки дар канори дигар донишмандони ин љараён барои тараќќии њаёт ва баробар кардани тамоми аркони фарњангу адаб бо сатњи аврупої талош кардааст. Фаъолиятњои Марљонї нишондињандаи иртиботи ў бо њавзаи тамаддуни эронї аст. Ў аз даврони нављавонї бо забони форсии тољикї ошно буда ва барои толибилмони тотор дастури нави сарфу нањви форсии тољикї таълиф кардааст. Дар ин маќола зимни баёни шарњи мухтасаре аз зиндагии Марљонї, талошњои ў дар масири маорифпарварї ва ислоњотхоњї батафсил мавриди бањс ќарор гирифтааст. Аз маљмўъи мабоњиси ин маќола метавон чунин натиљагирї кард, ки афкори маорифпарварї ва матбуоти љадидияи тоторї инъикосдињандаи рўњи замони худ буда, суннати таърихиро идома дода ва дар масоили муњимми љомеаи адабии мардуми тољику тотор рўњи тоза дамидааст.گسترش روابط دوجانبۀ ادبیات معارفپروری و دورۀ نوی آن (جدیدیه) در تاریخ افکار اجتماعی دیدگاهی نوین گشود. ش. مرجانی از دانشمندان برجستۀ معارفپرور تاتار است که در کنار دیگر دانشمندان این جریان برای ترقی حیات و برابر کردن تمام ارکان فرهنگ و ادب با سطح اروپایی تلاش کرده است. فعالیتهای مرجانی نشاندهندة ارتباط او با حوزة تمدن ایرانی است. او از دوران نوجوانی با زبان فارسی تاجیکی آشنا بوده و برای طالبعلمان تاتار دستور نو صرفونحو فارسی تاجیکی تألیف کرده است. در این مقاله ضمن بیان شرح مختصری از زندگی مرجانی، تلاشهای او در مسیر معارفپروری و اصلاحاتخواهی بهتفصیل مورد بحث قرار گرفته است. از مجموع مباحث این مقاله میتوان چنین نتیجهگیری کرد که افکار معارفپروری و مطبوعات جدیدیۀ تاتاری انعکاسدهندۀ روح زمان خود بوده، سنت تاریخی را ادامه داده و در مسائل مهم جامعۀ ادبی مردم تاجیک و تاتار روح تازه دمیده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21569_4ae974c2767deda0fdf563b07955beea.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81620070901Мирзо Сирољ: “Сирољи дониш”میرزا سراج: سراج دانش456421570FAقیامالدین ستاریاستادیارJournal Article20071003Яке аз шахсиятњои муборизи равшанфикр, ки дар пешрафти њаракати маорифпарварии исломї ва худшиносии миллии Тољикистон наќше бориз дорад, Мирзо Сирољ мутахаллис ба Доктор Собир аст. Дар ин маќола, ки ба ќасди муаррифии ин шахсияти барљаста ва осори вай ба нигориш даромада, нахуст шарњи мухтасаре аз зиндагии ў баён шудааст. Мирзо Сирољ дар сол 1877 м. дар шањри Бухоро ба дунё омад. Вай зимни тањсили илму дониш пешаи аљдоди худро идома дод ва ба тиљорату саррофї машѓул шуд. Мирзо Сирољ дар соли 1902 м. роњии сафар шуд ва аз бисёре аз шањрњои Аврупо дидан кард. Вай ду бор ба Эрон сафар кард, ки бори аввал муддати њашт моњ дар Сабзвор иќомат гузид ва бори дувум, ки муќорин бо Инќилоби Машрута буд, дар Тењрон ба тањсили улуми тиббї пардохт. Ў аз соли 1910 то 1914 м. дар зодгоњаш- Бухоро зиндагї кард ва ба тибобати беморон, эљоди осори адабї ва рўзноманигорї машѓул шуд. Вай ба њамроњи Мирзо Муњиддин Мансур муассиси нахустин рўзномаи тољикии “Бухорои шариф” аст. Мирзо Сирољ ба раѓми умри кўтоњаш осори адабии пурмазмуне аз худ ба ёдгор гузошт. Ў ба масобаи рўзноманигори варзида маќолоти вазине дар рўзномањо ба нигориш дароварда ва иллати аќибмондагии аморати Бухоро ва мамолики Шарќи исломиро тавзењ додааст. Муњимтарин асари Мирзо Сирољ “Туњафи ањли Бухоро” аст, ки дар он вазъияти сиёсї, иљтимої ва иќтисодии Бухорои асри бистумро шарњ додааст. Вай дар сурудани шеър низ даст доштааст. Ашъори ў, ки бештар дар пайравї аз сабки хуросонї суруда шудаанд, содаву ќобили фањманд.
یکی از شخصیتهای مبارز روشنفکر که در پیشرفت حرکت معارفپروری اسلامی و خودشناسی ملی تاجیکستان نقشی بارز دارد، میرزا سراج متخلص به دکتر صابر است. در این مقاله که بهقصد معرفی این شخصیت برجسته و آثار وی بهنگارش درآمده، نخست شرح مختصری از زندگی او بیان شده است. میرزا سراج در سال ۱۸۷۷م در شهر بخارا بهدنیا آمد. وی ضمن تحصیل علم و دانش، پیشۀ اجدادی خود را ادامه داد و به تجارت و صرافی مشغول شد. میرزا سراج در سال ۱۹۰۲م راهی سفر شد و از بسیاری از شهرهای اروپا دیدن کرد. وی دو مرتبه به ایران سفر کرد که بار اول مدت هشت ماه در سبزوار اقامت گزید و بار دوم که مقارن با انقلاب مشروطه بود، در تهران به تحصیل علوم طبی پرداخت. او از سال ۱۹۱۰ تا ۱۹۱۴م در زادگاهش، بخارا، زندگی کرد و به طبابت بیماران، ایجاد آثار ادبی و روزنامهنگاری مشغول شد. وی بههمراه میرزا محیالدین منصور مؤسس نخستین روزنامۀ تاجیکی، <em>بخارای شریف</em>، است. میرزا سراج بهرغم عمر کوتاهش، آثار ادبی پرمضمونی از خود بهیادگار گذاشت. او بهمثابۀ روزنامهنگاری ورزیده، مقالات وزینی در روزنامهها بهنگارش درآورده و علت عقبماندگی امارت بخارا و ممالک شرق اسلامی را توضیح داده است. مهمترین اثر میرزا سراج <em>تحف اهل بخارا</em> است که در آن وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بخارای عصر بیستم را شرح داده است. وی در سرودن شعر نیز دست داشته است. اشعار او که بیشتر در پیروی از سبک خراسانی سروده شدهاند، ساده و قابل فهماند. https://www.rudakijournal.ir/article_21570_a6167a8342d86ada398ddd6e7c9c0bf7.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81620070901Достони се тан аз як хонаводаи наљибداستان سه تن از یک خانوادۀ نجیب899621571FAمحمدجان شکوری بخاراییاستادیارJournal Article20071003Инќилоби Бухоро ќањрамононе дошт, аммо њадафи ин ќањрамонон на иљрои барномањои инќилобї, балки баръакс пешгирї аз амалї шудани бархе аз моддањои маромномаи инќилобиюн буд. Ин њадаф ќањрамонони Инќилоби Бухороро бар он дошт, то бо пешвоёни он инќилоб ва истеъмори болшевикони Русия ба мубориза бархезанд. Талош дар муќобили ишѓолгарони Русияи Шўравї ва пешвоёни Инќилоби Бухоро даќиќан мисли шино кардан мухолифи љараёни нируманди об буд. Бо вуљуди ин касоне пайдо шуданд, ки имрўза метавон онњоро ќањрамонони пархошљў бо инќилоби болшевикони понтуркист номид. Дар ин маќола, шаммае аз саргузашти се тан аз ањли як хонаводаи наљиб, яъне Мулло Абўсаид, Ањмадљон-махдуми Њамдї ва Ањмадов њикоят шудааст.انقلاب بخارا قهرمانانی داشت؛ اما هدف این قهرمانان نه اجرای برنامههای انقلابی، بلکه برعکس پیشگیری از عملی شدن برخی از مادههای مرامنامۀ انقلابیون بود. این هدف قهرمانان انقلاب بخارا را برآن داشت تا با پیشوایان آن انقلاب و استعمار بلشویکات روسیه به مبارزه برخیزند. تلاش درمقابل اشغالگران روسیۀ شوروی و پیشوایان انقلاب بخارا دقیقاً مثل شنا کردن مخالف جریان نیرومند آب بود. باوجود این، کسانی پیدا شدند که امروزه میتوان آنها را قهرمانان پرخاشجو با انقلاب بلشویکان پانترکیست نامید. در این مقاله، شمهای از سرگذشت سه تن از اهل یک خانوادۀ نجیب، یعنی ملاابوسعید، احمدجان مخدوم حمدی و احمداف حکایت شده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21571_3ce1712c0610eb6cc3446d12ff315ec4.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81620070901Назаре ба њаракати љадидияи Осиёи Миёнаنظری به حرکت جدیدیۀ آسیای میانه91621684FAنماز حاتمافاستادیارJournal Article20071006Њаракати љадидия дар ибтидо њамчун љараёни фарњангї ва маърифатї дар авохири садаи нуздањуми мелодї дар миёни равшанфикрони Осиёи Миёна арзи њастї кард ва дар оѓози садаи бистум њамчун љараёни иљтимої ва сиёсии ислоњхоњона дар тањаввул ва дигаргунињои љомеа наќши муайяне ифо кард. Ин маќола бо њадафи баррасии чистии ин њаракат ва муаррифии рањбарону тарафдорон ва низ марокизи он ба нигориш даромадааст. Масоиле назири тарбияти љавонон аз тариќи ислоњи усули таълим ва бунёди мадорисе бо усули нав, сабук кардани ањволи мардуми зањматкаш, ба тартиб даровардани молиётњо ва кам кардани онњо, ќатъи муњољирати дењќонони рус ба кишвари Туркистон, ислоњи усули кишвардорї ва... аз муњимтарин ањдофи њаракати љадидия дар Туркистон то Инќилоби феврали соли 1917 м. Русия аст. Аз рањбарони ин њаракат дар кишвари Туркистон низ метавон ба Мањмудхоља Бењбудї, Абдулќодир Шакурї ва Мунаввар Ќорї ишора кард. Дар љараёни њаракати љадидияи Бухоро дар радифи равшанфикрон тољирони мањаллї низ дохил шуданд ва бад-ин тартиб бандњое дар њавзаи аморат ба маќсаду мароми љадидони Бухоро изофа шуд. Љадидон, ки идомадињандагони фаъолияти маорифпарварони садаи нуздањум буданд, дар шароити хонигарии Хива низ ба далели мавќеияти заифи мухолифон дар ин диёр имкони фаъолияти озодона доштанд ва маќсаду мароми онњо бо љадидони кишвари Туркистон ва махсусан Бухоро мувофиќат мекард. Бино бар ин дар як натиљагирии куллї метавон гуфт њаракати љадидия, чи дар њудуди Туркистон чи иморати Бухоро ва хонигарии Хива, дар бедории мардум наќши асосї дошта ва дар тарѓибу ташвиќи навсозињо хидмати љомеъ кардааст.
حرکت جدیدیّه در ابتدا همچون جریانی فرهنگی و معرفتی در اواخر سدۀ نوزدهم میلادی در میان روشنفکران آسیای میانه عرض هستی کرد و در آغاز سدۀ بیستم همچون جریان اجتماعی و سیاسی اصلاحخواهانه در تحول و دگرگونیهای جامعه نقش معینی ایفا کرد. این مقاله با هدف بررسی چیستی این حرکت و معرفی رهبران و طرفداران و نیز مراکز آن به نگارش درآمده است. مسائلی نظیر تربیت جوانان از طریق اصلاح اصول تعلیم و بنیاد مدارسی با اصول نو، سبک کردن احوال مردم زحمتکش، بهترتیب درآورن مالیاتها و کم کردن آنها، قطع مهاجرت دهقانان روس به کشور ترکستان، اصلاح اصول کشورداری و... از مهمترین اهداف حرکت جدیدیه در ترکستان تا انقلاب فوریۀ سال ۱۹۱۷م روسیه است. از رهبران این حرکت در کشور ترکستان نیز میتوان به محمودخواجه بهبودی، عبدالقادر شکوری و منور قاری اشاره کرد. در جریان حرکت جدیدیۀ بخارا، در ردیف روشنفکران، تاجران محلی نیز داخل شدند و بدین ترتیب، بندهایی در حوزۀ امارات به مقصد و مرام جدیدان بخارا اضافه شد. جدیدان که ادامهدهندگان فعالیت معارفپروران سدۀ نوزدهم بودند، در شرایط خانیگری خیوه نیز بهدلیل موقعیت ضعیف مخالفان در این دیار، امکان فعالیت آزادانه داشتند و مقصد و مرام آنها با جدیدان کشور ترکستان و مخصوصاً بخارا موافقت میکرد. بنابراین در یک نتیجهگیری کلی میتوان گفت حرکت جدیدیه، چه در حدود ترکستان چه امارت بخارا و خانیگری خیوه، در بیداری مردم نقش اساسی داشته و در ترغیب و تشویق نوسازیها خدمتی جامع کرده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21684_d5aa63fff2e05918e8b0b5efd92305a5.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81620070901Љадидњо кистанд?جدیدیها کیستند؟173421685FAقهار رسولیاناستادیارJournal Article20071006Љунбиши љадидия, ки дар ибтидои ќарн бистуми мелодї дар Осиёи Миёна мунташир шуд, дар воќеъ идомаи мантиќии ѓояњои тараќќипарвари маорифпарварони нимаи дувуми ќарни нуздањум аст. Ин маќола бо њадафи баррасии сайри татаввури ин љунбиш ва паёмадњои он ба нигориш даромадааст. Тибќи навиштањои Садриддин Айнї тањти таъсири матбуоти форсї ва туркї ва њамчунин инќилобњои Русия, Туркия ва Эрон дар Осиёи Миёна љавононе пайдо шуданд, ки хостори дигаргунии низоми сиёсї, иљтимої, иќтисодї ва фарњангии кишвар шуданд. Ин љавонон пас аз фољиъаи шиа ва суннии ибтидои соли 1910 м. дар шањри Бухоро дар паи таъсиси созмони махфие ба номи «Тарбияти атфол» баромаданд, ки њадафаш ташвиќу тарѓиб ба ислоњоти умумї буд. Ба раѓми талошњои идораи сиёсии рус барои таътили фаъолиятњои созмони «Тарбияти атфол» ин созмон то Инќилоби феврали сол 1917 м. ба фаъолиятњои худ идома дод. Пас аз Инќилоби феврали 1917 м. дар Русия фаъолияти сиёсии љадидон– Љавонбухориён ављ гирифт. Аммо ин гурўњ муддате баъд ба таъќибу шиканљаи амир гирифтор омаданд. Дар соли 1918 м. гурўњи чапи Љавонбухориён бо њамдастии давоири коммунисти Бухоро бар асоси барномаи њизби коммунисти Русия ташкил шуд. Дар соли 1920 м. гурўње аз љадидон дар шањри Тошканд фирќаи Љавонбухориён- инќилобиюнро таъсис карданд, ки ин фирќа дар њамон сол ба њизби коммунисти Бухоро пайваст ва ба ќудрат расид. Аммо аз он љо, ки њизби болшевикон тањаммули њељ њизби дигареро надошт, камар ба нобудии љадидон баст. Чунонки мушоњида мешавад, љунбиши љадидия дар тўли њаёти хеш мароњили мухталиферо тай кардааст, ки то муддатњо ба далели назари манфии љаноњи њоким нисбат ба он аз љониби олимони љомеашиноси тољик мавриди тањќиќ ќарор нагирифт. Аммо дар соли 1988 м. дар Тошканд љаласае дар бораи ин љунбиш баргузор шуд ва ширкаткунандагон ба ин љамъбандї расиданд, ки љунбиши љадидия дар таърихи афкори сиёсї ва иљтимоии Осиёи Миёна воќеае пешрафта буда ва бо вуљуди мањдудиятњои таърихї ва зиддиятњояш дар бедорї ва худогоњии љомеа наќши барљаста доштааст.جنبش جدیدیه که در ابتدای قرن بیستم میلادی در آسیای میانه منتشر شد، درواقع ادامۀ منطقی غایههای ترقیپروری معارفپروران نیمۀ دوم قرن نوزدهم است. این مقاله با هدف بررسی سیر تطور این جنبش و پیامدهای آن بهنگارش درآمده است. طبق نوشتههای صدرالدین عینی، تحت تأثیر مطبوعات فارسی و ترکی و همچنین انقلابهای روسیه، ترکیه و ایران در آسیای میانه جوانانی پیدا شدند که خواستار دگرگونی نظام سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور شدند. این جوانان پس از فاجعۀ شیعه و سنی ابتدای سال ۱۹۱۰م در شهر بخارا درپی تأسیس سازمانی مخفی بهنام «تربیت اطفال» برآمدند که هدفش تشویق و ترغیب به اصلاحات عمومی بود. بهرغم تلاشهای ادارۀ سیاسی روس برای تعطیلی فعالیتهای سازمان تربیت اطفال، این سازمان تا انقلاب فوریۀ سال ۱۹۱۷م به فعالیتهای خود ادامه داد. پس از انقلاب فوریۀ ۱۹۱۷م در روسیه، فعالیت سیاسی جدیدان جوانبخاریان اوج گرفت؛ اما این گروه مدتی بعد به تعقیب و شکنجۀ امیر گرفتار آمدند. در سال ۱۹۱۸م، گروه چپ جوانبخاریان با همدستی دوایر کمونیستی بخارا براساس برنامۀ حزب کمونیستی روسیه تشکیل شد. در سال ۱۹۲۰م، گروهی از جدیدان در شهر تاشکند فرقۀ جوانبخاریان- انقلابیون را تأسیس کردند که این فرقه در همان سال به حزب کمونیستی بخارا پیوست و بهقدرت رسد؛ اما از آنجا که حزب بلشویکان تحمل هیچ حزب دیگری را نداشت، کمر به نابودی جدیدان بست. چنانکه مشاهده میشود، جنبش جدیدیه در طول حیات خویش مراحل مختلفی را طی کرده است که تا مدتها بهدلیل نظر منفی جناح حاکم نسبت به آن، از جانب عالمان جامعهشناس تاجیک مورد تحقیق قرار نگرفت. اما در سال ۱۹۸۸م، در تاشکند جلسهای دربارة این جنبش برگزار شد و شرکتکنندگان به این جمعبندی رسیدند که جنبش جدیدیه در تاریخ افکار سیاسی و اجتماعی آسیای میانه واقعهای پیشرفته بوده و باوجود محدودیتهای تاریخی و ضدیتهایش، در بیداری و خودآگاهی جامعه نقش برجسته داشته است.https://www.rudakijournal.ir/article_21685_d91b13f560d89f4ee9413e51e5158759.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81620070901Нахустин рўзномаи тољикї ва истиќлоли миллїنخستین روزنامۀ تاجیکی و استقلال ملی658821686FAع. سلیمزادهاستادیارJournal Article20071006Рўзномаи «Бухорои шариф» аввалин матбуоти форсии Варорўд ва нахустин рўзнома ба забони форсии тољикї аст, ки ба саъю кўшиши Мирзо Муњиддин ва Мирзо Сирољ ва ба сардабирии Мирзољалол Юсуфзода дар аморати Бухоро арзи њастї кардааст. Ин маќола, ки бо њадафи баррасии фаъолиятњои гуногуни ин рўзнома ва сардабири он ба нигориш даромадааст, беш аз њама ба маълумоти Садриддин Айнї ва дар марњалаи нав ба маќолањои устод Валї Самад такя дорад. Дар хусуси бедории фикрии мардум ва худшиносии миллии тољикон дар асри љадид наќши рўзномаи «Бухорои шариф»-ро наметавон нодида гирифт; Њол он ки бо камоли таассуф, ин рўзнома ва ба таври куллї таърихи матбуоти адвории Осиёи Миёна дар ибтидои садаи бистум, чунонки бояду шояд, аз тарафи муњаќќиќон мавриди таваљљуњу баррасї ќарор нагирифтааст. Иттилооте њам, ки дар бархе аз рисолањо дар ин замина ёфт мешавад, дар бештари маворид фоќиди њаќиќатњои таърихиянд. Дар ин маќола зимни муаррифии бархе аз ин пажўњишњои камэътибор, анљоми пажўњишњои жарфу даќиќ дар ин замина амре зарурї талаќќї шудааст. Дар идома низ бо табйини силсиламќолањои сардабири рўзнома Мирзољалол, ба наќши ў дар љараёни маорифпарварї ва ислоњот таъкид шудааст. Нигоранда дар поён ба ин натиља расидааст, ки рўзномаи «Бухорои шариф» ва сардабири равшанфикри он–Мирзољалол дар тасвиру баёни дардњои замину замони Бухоро, бедорї ва худшиносии миллии тољикон наќши бисёр муассире доштаанд, ки тањќиќоти љиддї дар бораи он аз вазифањои аслии рўзноманигорон ва адабиётшиносон аст.روزنامۀ <em>بخارای شریف</em> اولین مطبوعات فارسی ورارود و نخستین روزنامه به زبان فارسی تاجیکی است که به سعی و کوشش میرزامحیالدین و میرزاسراج و به سردبیری میرزاجلال یوسفزاده در امارت بخارا عرض هستی کرده است. این مقاله که با هدف بررسی فعالیتهای گوناگون این روزنامه و سردبیر آن بهنگارش درآمده است، بیش از همه به معلومات ص. عینی و در مرحلۀ نو به مقالههای استاد ولی صمد تکیه دارد. درخصوص بیداری فکری مردم و خودشناسی ملی تاجیکان در عصر جدید، نقش روزنامۀ <em>بخارای</em> <em>شریف</em> را نمیتوان نادیده گرفت؛ حال آنکه با کمال تأسف این روزنامه و بهطور کلی تاریخ مطبوعات ادواری آسیای میانه در ابتدای سدۀ بیستم، چنانکه باید و شاید، از طرف محققان مورد توجه و بررسی قرار نگرفته است. اطلاعاتی هم که در برخی از رسالهها در این زمینه یافت میشود، در بیشتر موارد فاقد حقیقتهای تاریخیاند. در این مقاله، ضمن معرفی برخی از این پژوهشهای کماعتبار، انجام پژوهشهای ژرف و دقیق در این زمینه امری ضروری تلقی شده است. در ادامه نیز با تبیین سلسلهمقالههای سردبیر روزنامه، میرزاجلال، به نقش او در جریان معارفپروری و اصلاحات تأکید شده است. نگارنده در پایان به این نتیجه رسیده است که روزنامۀ <em>بخارای</em> <em>شریف</em> و سردبیر روشنفکر آن، میرزاجلال، در تصویر و بیان دردهای زمین و زمان بخارا، بیداری و خودشناسی ملی تاجیکان نقش بسیار مؤثری داشتهاند که تحقیقات جدی دربارۀ آن از وظیفههای اصلی روزنامهنگاران و ادبیاتشناسان است.https://www.rudakijournal.ir/article_21686_fe0052ed8552ac441aeddebe2eb17db9.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81620070901Љадидия дар Хуљандجدیدیه در خجند9710421687FAنعمانجان غفارافاستادیارJournal Article20071006Дар оѓози ќарни бистум дар мантиќаи Осиёи Марказї ва бавижа дар шањрњои бузург, он аз љумла Самарќанд, Бухоро, Тошканд, Хўќанд, Хуљанд ва... љунбиши фарњангї ва иљтимоии љадидия арзи њастї кард, ки дар тарвиљи худшиноси миллї, рушди њисси ватандўстї, ташкили мактабу маориф, бедории фикрї, тарѓиби омўзиши илму фарњанг, талќини ормонњои инсонпарварї ва афкори демократї дар кишвар наќши муайян дошт. Дар ин маќола зимни муаррифии ходимон ва љонибдорони ин љунбиш муњимтарин мактабњои шаклгирифта бар асоси усули нав табйин ва баррасї шудааст. Љадидия ба афкори ањли илму адаби Хуљанд таъсири амиќ расонд ва бисёре аз адибон ва маорифпарварон, аз љумла Тошхоља Асирї ва Мирзоабдуллоњи Файёз љонибдории худро аз ин љунбиши фарњангї баён карданд ва ба таблиѓи он дар эљодиёти худ пардохтанд. Бад-ин тартиб љадидон (маорифпарварон)-и Хуљанд дар роњи савод ва маърифати мардум ва тарѓиби љомеаи нав дар ибтидои садаи бистум наќши муњим ифо карданд ва корномаи онњо барои насли имрўз намунаи ибрат аст.در آغاز قرن بیستم در منطقۀ آسیای مرکزی و بهویژه در شهرهای بزرگ آن ازجمله سمرقند، بخارا، تاشکند، خوقند، خجند و... جنبش فرهنگی و اجتماعی جدیدیه عرض هستی کرد که در ترویج خودشناسی ملی، رشد حس وطندوستی، تشکیل مکتب و معارف، بیداری فکری، ترغیب آموزش علم و فرهنگ، تلقین آرمانهای انسانپروری و افکار دموکراسی در کشور نقش معین داشت. در این مقاله، ضمن معرفی خادمان و جانبداران این جنبش، مهمترین مکتبهای شکلگرفته براساس اصول نو تببین و بررسی شده است. جدیدیه به افکار اهل علم و ادب خجند تأثیر عمیق رساند و بسیاری از ادیبان و معارفپروران ازجمله تاشخواجه اسیری و میرزاعبدالله فیاض جانبداری خود را از این جنبش فرهنگی بیان کردند و به تبلیغ آن در ایجادیات خود پرداختند. بدین ترتیب، جدیدان (معارفپروران) خجند در راه سواد و معرفت مردم و ترغیب جامعۀ نو در ابتدای سدۀ بیستم نقش مهم ایفا کردند و کارنامۀ آنها برای نسل امروز نمونۀ عبرت است.https://www.rudakijournal.ir/article_21687_1c8d4415e2e567c0dbbf12787f28647e.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81620070901Инќилоби фикрї ва оѓози бедорї дар Бухороانقلاب فکری و آغاز بیداری در بخارا10513221688FAپیوند گلمراداستادیارJournal Article20071006Авомили шаклгирии љунбиши маорифпарварї дар оѓози садаи бистум ва ваќоеъи муртабит бо он бо мубоњисањо ва мунозирањои мутааддиде дар миёни муњаќќиќон, муаррихон ва назарияпардозони инќилобї њамроњ аст. Устод Айнї ва Ф. Хољаев аз љумлаи муњаќќиќони таљаддудхоње њастанд, ки дар бораи нањваи шаклгирии ин љунбиш ва масоили муртабит бо он изњори назар кардаанд. Баррасии муњаќќиќон дар ин замина нишондињандаи таъсири Ањмади Дониш ва дигар маорифпарварони тољик монанди Возењ ва Шоњин дар шаклгирии инќилоби фикрии Бухорост. Маорифпарварони давраи нав низ, ки идомадињандаи суннатњои Ањмади Дониш ва ормонњои маорифпарварии ў буданд, дар шаклгирии афкори нављӯён наќше бориз доштанд. Дар ин маќола зимни табйини наќши ин афрод, таъсири нашриёти дохилї ва хориљї мисли «Њаблулматин», «Чењранамо», «Парвариш», «Мулло Насриддин», «Бухорои шариф», «Ваќт», «Шўро» ва... дар шаклгирии љараёни бедоргарї баррасї шудааст. Густариши китобњои маорифпарварони эронї мисли «Саёњатномаи Иброњимбек» асари Зайнулобидини Мароѓаї, «Китоби Ањмад ё Сафинаи Толибї» асари Абдуррањим Толибов ва навиштањои Мирзо Малкумхон аз авомили дигарест, ки дар инќилоби фикрии Бухоро таъсире инкорнопазир доштааст. Нигоранда дар поёни маќола ба ин натиља расидааст, ки осори маорифпарварони тољик, ќаламрави Туркистон ва дигар халќњо, дар тафаккур ва љањонбинии равшанфикрони тољик инќилоби фикрии бузургеро ба вуљуд овард, ки намояндагонаш бо таъсиси мактабу маориф, созмон ва гурўњњои махфї, рўзнома ва муассисањои фарњангї мардумро ба илмомўзї, ислоњ ва навсозии љомеа њидоят карданд.عوامل شکلگیری جنبش معارفپروری در آغاز سدۀ بیستم و وقایع مرتبط با آن، با مباحثهها و مناظرههای متعددی در میان محققان، مورخان و تئوریسینهای انقلابی همراه است. استاد عینی و ف. خواجهاف ازجمله محققان تجددخواهی هستند که دربارۀ نحوۀ شکلگیری این جنبش و مسائل مرتبط با آن اظهارنظر کردهاند. بررسی محققان در این زمینه نشاندهندة تأثیر احمد کلّه (پدر ادبیات نوی تاجیک)، احمد دانش و دیگر معارفپروران تاجیک مانند واضح و شاهین در شکلگیری انقلاب فکری بخاراست. معارفپروران دورۀ نو نیز که ادامهدهندۀ سنتهای احمد دانش و آرمانهای معارفپروری او بودند، در شکلگیری افکار نوجویان نقشی بارز داشتند. در این مقاله، ضمن تبیین نقش این افراد، تأثیر نشریات داخلی و خارجی مثل <em>حبلالمتین</em>، <em>چهرهنما</em>، <em>پرورش</em>، <em>ملانصرالدین</em>، <em>بخارای شریف</em>، <em>وقت</em>، <em>شورا </em>و... در شکلگیری جریان بیدارگریبررسی شده است. گسترش کتابهای معارفپروران ایرانی مثل <em>سیاحتنامۀ ابراهیمبیک</em> اثر زینالعابدین مراغهای، <em>کتاب احمد</em> یا <em>سفینۀ طالبی</em> اثر عبدالرحیم طالبوف و نوشتههای میرزا ملکمخان از عوامل دیگری است که در انقلاب فکری بخارا تأثیری انکارناپذیر داشته است. نگارنده در پایان مقاله به این نتیجه رسیده است که آثار معارفپروران تاجیک، قلمروی ترکستان و دیگر خلقها، در تفکر و جهانبینی روشنفکران تاجیک انقلاب فکری بزرگی را بهوجود آورد که نمایندگانش با تأسیس مکتب و معارف، سازمان و گروههای مخفی، روزنامه و مؤسسههای فرهنگی، مردم را به علمآموزی، اصلاح و نوسازی جامعه هدایت کردند.https://www.rudakijournal.ir/article_21688_e453ad2ab8e363f59cd2edbae67bb302.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81620070901Мањмудхоља Бењбудї ва наќди адабї дар нењзати љадидияمحمودخواجه بهبودی و نقد ادبی در نهضت جدیدیه13314821690FAعبدالخالق نبویاستادیارJournal Article20071006Мањмудхоља Бењбудї сарвари љадидони Осиёи Марказї ва яке аз равшанфикрони огоњ аз вазъи маънавии љомеа ва илму маориф аст. Ин маќола бо њадафи баррасии наќди адабї дар нашрияњои Бењбудї, яъне «Самарќанд» ва «Оина» ба нигориш даромадааст. Яке аз таълифоти Бењбудї ки рагањое аз наќди адабї дар он ба чашм мехўрад, маќолае бо номи «Мунозира» њаќида (дар бораи «Мунозира»)» аст, ки дар он рољеъ ба «Мунозира»–навиштаи Абдуррауфи Фитрат бањс кардааст. Бењбудї «Мунозира»-и Фитратро, ки аз бањси фарангї ва мударриси бухорої иборат аст, барои макотиби усули љадида як асари лозим ва барои ањли Бухоро судовар мешуморад ва аз њунару тахайюл ва мондагории китоб сухан ба миён меоварад. Баррасии ин асар нишон медињад, ки љуз ќисматњои аввали он, соири бахшњояшро наметавон сирф наќди адабї номид. Бењбудї баъдњо дар нашрияњои худ ба љанбаи њунарї ва тахассусии наќди адабї бештар таваљљуњ нишон медињад, ки ин дар зуњур ва шаклгирии наќди навини адабиёти тољик дорои ањаммияти вижа аст. Дигаргунии дидгоњи Бењбудї дар бораи арзиши асари адабї ва интиќоди ў аз тавсифњои умумии ишќї нишондињандаи диди зебоишинохтии мутафовити ўст, ки ношї аз афкори адабии љадидия аст. Силсиламќолањои назарї ва мубоњисе дар бораи театр ва матолибе бо унвони «Шиносномаи китоб» , ки омехтае аз таќриз ва китобшиносист, аз дигар анвоъи наќди осори бадеї дар нашриёти Бењбудист.محمودخواجه بهبودی سرور جدیدان آسیای مرکزی و یکی از روشنفکران آگاه از وضع معنوی جامعه و علم و معارف است. این مقاله با هدف بررسی نقد ادبی در نشریههای بهبودی، یعنی <em>سمرقند</em> و <em>آیینه،</em> بهنگارش درآمده است. یکی از تألیفات بهبودی که رگههایی از نقد ادبی در آن بهچشم میخورد، مقالهای با نام «مناظرة حقیده (دربارۀ مناظره)» است که در آن راجع به <em>مناظره </em>نوشتۀ عبدالرئوف فطرت بحث کرده است. بهبودی <em>مناظرة </em>فطرت را که از بحث فرنگی و مدرس بخارایی عبارت است، برای مکاتب اصول جدیده یک اثر لازم و برای اهل بخارا سودآور میشمارد و از هنر و تخیل و ماندگاری کتاب سخن بهمیان میآورد. بررسی این اثر نشان میدهد که جز قسمتهای اول آن، سایر بخشهایش را نمیتوان صرف نقد ادبی نامید. بهبودی بعدها در نشریههای خود به جنبۀ هنری و تخصصی نقد ادبی بیشتر توجه نشان میدهد که این در ظهور و شکلگیری نقد نوین ادبیات تاجیک دارای اهمیتی ویژه است. دگرگونی دیدگاه بهبودی دربارۀ ارزش اثر ادبی و انتقاد او از توصیفهای عمومی عشقی نشاندهندة دید زیباییشناختی متفاوت اوست که ناشی از افکار ادبی جدیدیه است. سلسلهمقالههای نظری و مباحثهای دربارۀ تئاتر و مطالبی باعنوان «شناسنامۀ کتاب» که آمیختهای از تقریظ و کتابشناسی است، از دیگر انواع نقد آثار بدیعی در نشریات بهبودی است.https://www.rudakijournal.ir/article_21690_7657d7836991f9b26b7daea7538c24e3.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81620070901Афкори маорифпарварї дар ашъори Аљзїافکار معارفپروری در اشعار عجزی14915621691FAرسول هادیزادهاستادJournal Article20071006Љунбиши маорифпарварии тољик пеш аз њама ва беш аз њама дар адабиёти бадеии он наќшу нуфуз доштааст. Љойгоњ ва маќоми назми классикро низ дар адабиёти маорифпарварии тољик наметавон нодида гирифт. Ин маќола бо њадафи баррасии афкори маорифпарварї дар ашъори Аљзї ба нигориш даромадааст. Сиддиќхољаи Аљзї аз мардони баргузидаи мактабу маорифи навини тољик дар ибтидои асри бистум аст. Ў, ки аз љавонї ба шеъру адаб алоќа дошт, бо таъсиси мактаби усули нав дар рустои худ ќадам дар арсаи маорифпарварї нињод. Ў, ки дар ѓазал пайрави назми Бедил буд, аз нахустин шоиронест, ки мафоњиму мавзўъоти љадидро дар чорчўб ва шакли ѓазалњои ќадим ворид кард. Вай бо аќида ва оњангњои маорифпарварї ба назми классики тољик нафаси тоза овард, мавзўи шеърро бо талаботи замони худ мувофиќ сохт ва дар шакли бадеї ва мазомини назм тозгињои махсус дохил кард. Назми наве, ки дар адабиёти маорифпарварии тољик маќоми намоён ишѓол карда, пеш аз њама бо номи Аљзї аљин аст.جنبش معارفپروری تاجیک، پیش از همه و بیش از همه، در ادبیات بدیعی آن نقش و نفوذ داشته است. جایگاه و مقام نظم کلاسیک را نیز در ادبیات معارفپروری تاجیک نمیتوان نادیده گرفت. این مقاله با هدف بررسی افکار معارفپروری در اشعار عجزی بهنگارش درآمده است. صدیقخواجه عجزی از مردان برگزیدۀ مکتب و معارف نوی تاجیک در ابتدای عصر بیستم است. او که از جوانی به شعر و ادب علاقه داشت، با تأسیس مکتب اصول نو در روستای خود قدم در عرصۀ معارفپروری نهاد. او که در غزل پیرو نظم بیدل بود، از نخستین شاعرانی است که مفاهیم و موضوعات جدید را در چارچوب و شکل غزلهای قدیم وارد کرد. وی با عقیده و آهنگهای معارفپروری به نظم کلاسیک تاجیک نفس تازه آورد، موضوع شعر را با طلبات زمان خود موافق ساخت و در شکل بدیعی و مضامین نظم تازگیهای مخصوص داخل کرد. نظم نویی که در ادبیات معارفپروری تاجیک مقام نمایان اشغال کرده، پیش از همه با نام عجزی عجین است.https://www.rudakijournal.ir/article_21691_fbc8f42781d81e72726e425727d2e04d.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81620070901Исмоилбеки Ѓаспаронї ва адибони тољикاسماعیلبیک غسپرانی و ادیبان تاجیک15716721692FAعبدالحی محمدامینافاستادیارJournal Article20071006Дар таърихи Осиёи Миёна оѓози ќарни бистум мусодиф бо бедории фикрї ва озодихоњии халќи тољик аст, ки ба љунбиши маорифпарварї мавсум аст. Донишмандон ва адибони мутааддиде дар инќилоби фикрии равшанфикрони тољик асаргузор будаанд, ки аз муњимтарини онњо метавон ба Ањмад-махдуми Дониш, муаллифи “Наводир-ул-ваќоеъ” ва Зайнулобидини Мароѓаї, муаллифи “Саёњатномаи Иброњимбек” ишора кард. Яке аз осори муњимме, ки дар он давра ба равшангарон ва адибони тољик таъсири пурсамар расонда, “Мусулмонони дорурроњат”- таълифи Исмоилбеки Ѓаспаронї аст. Исмоилбек донишманд, адиб, рўзноманигор ва маорифпарвари тотор буда, ки бо фаъолиятњои густардаи маорифпарварї ва ѓояњои ислоњотхоњияш дар байни ањли илму адаб шуњрати зиёде пайдо кардааст. Вай бо фаъолиятњои пурсамари иљтимої ва низ бо осори барљастаи бадеї ва хусусан рўзномаи “Тарљумон”, ки 31 сол муњаррири он буд, дар бедории фикрии равшанфикрони Осиёи Миёна наќши басазое доштааст. Таъсири андешањои пешќадами Ѓаспаронї дар эљодиёти адибони дигар, мисли Мањмудхоља Бењбудї, Мирзоабдулвоњиди Мунзим, Аљзии Самарќандї ва... инкорнопазир аст. Дар миёни осори бадеии Ѓаспаронї романи “Мусулмонони дорурроњат” њам аз њайси мавзўъ ва дарунмояи иљтимої ва њам аз назари шакли адабї маќоме барљаста дорад. Ин асар дорои арзишњои пурќимати умумибашарї ва барои њамаи мусулмонон намунаи ибрат аст. Ба ин тартиб афкору аќоиди пешќами Ѓаспаронї ва маромномаи халлоќаи ў њам дар адабиёти давраи љадидия ва њам дар осори адибони давраи шўравї муассир буда ва ба ривољи равобити адабии мардуми тољик ва тотор мусоидат кардааст.در تاریخ آسیای میانه، آغاز قرن بیستم مصادف با بیداری فکری و آزادیخواهی خلق تاجیک است که به جنبش معارفپروری موسوم است. دانشمندان و ادیبان متعددی در انقلاب فکری روشنفکران تاجیک اثرگذار بودهاند که از مهمترین آنها میتوان به احمد مخدوم دانش مؤلف <em>نوادرالوقایع </em>و زینالعابدین مراغهای مؤلف <em>سیاحتنامۀ</em> <em>ابراهیمبیک</em> اشاره کرد. یکی از آثار مهمی که در آن دوره به روشنگران و ادیبان تاجیک تأثیر پرثمر رسانده، <em>مسلمانان دارالراحت</em> تألیف اسماعیلبیک غسپرانی است. اسماعیلبیک دانشمند، ادیب، روزنامهنگار و معارفپرور تاتار بوده که با فعالیتهای گستردۀ معارفپروری و غایههای اصلاحاتخواهیاش در بین اهل علم و ادب شهرت زیادی پیدا کرده است. وی با فعالیتهای پرثمر اجتماعی و نیز با آثار برجستۀ بدیعی و خصوصاً روزنامۀ <em>ترجمان </em>که ۳۱ سال محرّر آن بود، در بیداری فکری روشنفکران آسیای میانه نقش بسزایی داشته است. تأثیر اندیشههای پیشقدم غسپرانی در ایجادیات ادیبان دیگر مثل محمودخواجه بهبودی، میرزاعبدالواحد منظم، عجزی سمرقندی و... انکارناپذیر است. در میان آثار بدیعی غسپرانی، رمان <em>مسلمانان دارالراحت،</em> هم ازحیث موضوع و درونمایۀ اجتماعی و هم ازنظر شکل ادبی مقامی برجسته دارد. این اثر دارای ارزشهای پرقیمت عمومی بشری و برای همۀ مسلمانان نمونۀ عبرت است. به این ترتیب، افکار و عقاید پیشقدم غسپرانی و مرامنامۀ خلاقۀ او، هم در ادبیات دورۀ جدیدیه و هم در آثار ادیبان دورۀ شوروی مؤثر بوده و به رواج روابط ادبی مردم تاجیک و تاتار مساعدت کرده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21692_e4156e17d781f160ce4ececf3a4c7ca8.pdf