رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Фолклори Самарќандفولکلور سمرقند112421554FAروزی احمداستادیارJournal Article20070701Эљодёти шифоњии мардуми Самарќанд дар њар давру замон мавриди истифода буда ва манбаъи муњимми сарчашмаи адабии шоирон ва нависандагон, олимон, фарњангшиносон ва махсусан эљодкорони воќеї ќарор гирифтааст. Шањри Самарќанд ва рустоњову навоњии перомунии он аз нимаи дувуми ќарни нуздањуми мелодї таваљљуњи аврупоиён, бавижа донишмандони подшоњии русро ба худ љалб кард. Баъд аз Инќилоби Октябри соли 1917 м. дар Русия ва таъсиси њукумат шўроњо дар Самарќанд, аз авоили солњои бистум шуморе аз олимони самарќандї монанди Тўраќул Зењнї, Назруллоњи Бектош, Баќозода, Обид Исматї, Писарчик, Абдусалом Дењотї ва шуморе дигар аз бедордилони тољику руси самарќандї ба гирдоварї ва тањќиќу тадвини намунањои фолклори ин диёр камари њиммат бастанд. Аз байни маводи гирдовардашудаи фолклоршиносон маводе дар бораи маросими љашни арўсї, маргу мотам, фолклори маросими мавсимї ва таронањои њаљвї бисёр љолиби таваљљуњанд. Дар ин маќола бархе аз корњои пажўњишии анљомшуда дар бораи фолклори Самарќанд баррасї шудааст.ایجادیات شفاهی مردم سمرقند در هر دور و زمان مورد استفاده بوده و منبع مهم سرچشمة ادبی شاعران و نویسندگان، عالمان، فرهنگشناسان و مخصوصاً ایجادکاران واقعی قرار گرفته است. شهر سمرقند و روستاها و نواحی پیرامون آن از نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی توجه اروپاییان، بهویژه دانشمندان پادشاهی روس را به خود جلب کرد. بعد از انقلاب اکتبر سال 1917م در روسیه و تأسیس حکومت شوراها در سمرقند، از اوایل سالهای بیستم، شماری از عالمان سمرقندی مانند تورهقل ذهنی، نذرالله بیکتاش، بقازاده، عابد عصمتی، اَ.ک. پِسَرچیک، عبدالسلام دهاتی و شماری دیگر از بیداردلان تاجیک و روس سمرقندی به گردآوری و تحقیق و تدوین نمونههای فولکلور این دیار کمر همت بستند. از بین مواد گردآوردهشدة فولکلورشناسان، موادی دربارة مراسم جشن عروسی، مرگ و ماتم، فولکلور مراسم موسمی و ترانههای هجوی بسیار جالب توجهاند. در این مقاله، برخی از کارهای پژوهشی انجامشده دربارۀ فولکلور سمرقند بررسی شده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21554_dc0aec202035c93f13d464637bb65bc1.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Нахустин мактаби усули љадиди тољикїنخستین مکتب اصول جدید تاجیکی253021555FAقهار رسولیاناستادیارJournal Article20070701Аз нахустин бунёнгузорони мактаби усули љадиди тољикї, Абдулќодир Шакурї (1875-1943м) аст. Вай дар оѓоз дар манзил худ ба тарзу усули ќадим мактабдорї мекард. Аммо ба далели сахтї ва душвории усули таълиму тарбияти ќадимї ва ошної бо рўзномаи туркии «Тарљумон» ва хондани маќолае дар ин рўзнома дар бораи мактаби усули нав ба фикри таъсиси чунин мактабе афтод. Вай њамчунин аз тариќи матбуот огоњ шуд, ки дар Истанбул маљаллае бо унвони «Тадрисоти ибтидоия» мунташир мешавад. Шакурї дар паи ошної бо ин маљалла ва мактаби усули љадиди Солењбек ба Туркия рафт ва пас аз бозгашт аз Истанбул дар раванди омўзишу парвариш таѓйироте эљод кард. Аз љумла ин ки омўзиши забони русиро љорї намуд ва усули љадидеро бунён нињод. Шоёни зикр аст, ки Абдулќодир Шакурї аз нахустин касоне буд, ки таълиму тарбияти писарон ва духтаронро дар як килос ба роњ андохт. Дар пайравї аз мактаби усули љадиди Шакурї дар шањри Самарќанд Муњаммад Нурмуњаммадзода дар рустои Булунѓур ва Љонбой, Ќорї Комил, њамчунин шогирдони собиќи ў шурўъ ба таъсиси макотиби усули љадид карданд.از نخستین بنیانگذاران مکتب اصول جدید تاجیکی، عبدالقادر شکوری (1875-1943م) است. وی در آغاز در منزل خود بهطرز اصول قدیم مکتبداری میکرد؛ اما بهدلیل سختی و دشواری اصول تعلیم و تربیت قدیمی وآشنایی با روزنامۀ ترکی <em>ترجمان</em> و خواندن مقالهای در این روزنامه دربارة مکتب اصول نو، به فکر تأسیس چنین مکتبی افتاد. وی همچنین از طریق مطبوعات آگاه شد که در استامبول مجلهای باعنوان <em>تدریسات ابتدائیه</em> منتشر میشود. شکوری درپی آشنایی با این مجله و مکتب اصول جدید صالحبیگ، به ترکیه رفت و پس از بازگشت از استامبول در روند آموزش وپ رورش تغییراتی ایجاد کرد؛ ازجمله اینکه آموزش زبان روسی را جاری نمود و اصول جدیدی را بنیان نهاد. شایان ذکر است که عبدالقادر شکوری از نخستین کسانی بود که تعلیم و تربیت پسران و دختران را در یک کلاس بهراه انداخت. در پیروی از مکتب اصول جدید شکوری در شهر سمرقند، محمد نورمحمدزاده در روستای بُلونغور و جَنبای قاری کامل، همچنین شاگردان سابق او شروع به تأسیس مکاتب اصول جدید کردند.https://www.rudakijournal.ir/article_21555_90d2fe3b9ed03bf19278c6e1c8ca23a9.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Наљмуддини Насафї ва «Ал-ќанд фї зикри уламои Самарќанд»-и ўنجمالدین نسفی و القند فی ذکر علمای سمرقند او314221556FAنظامالدین زاهدافاستادیارJournal Article20070701Самарќанд дар њамаи замонњо шуњрати худро њамчун мањди илму адаб нигоњ доштааст. Аз ин љост, ки бисёре донишмандон аз ќадим то кунун пайваста ба тањќиќи таърихи Самарќанд кўшида ва дар ин замина осоре пурарзиш аз худ ба мерос гузоштаанд. Яке аз ин осор китоби «Ал-ќанд фї зикри уламои Самарќанд» аст, ки аз рисолати таърихї ва маќоми илмию фарњанги ин шањри бостонї дар масири таърих гувоњї медињад ва ба ќалами Наљмуддин Абўњафс Умар ибни Муњаммад ибни Ањмади Насафї (1068-1142 м.) ба нигориш даромадааст. Наљмуддини Насафї яке аз донишмандони бузурги њанафимазњаб буда, ки дар авохири асри ёздањум ва авоили асри дувоздањум осори мутааддиде дар фиќњ, њадис, тафсир, таърих ва адаб таълиф карда ва нигоранда дар ин маќола ба шарњи теъдоде аз ин осор пардохтааст. Матни мунташиршудаи ин китоб шомили ахбор доир ба 1232 нафар донишманди ин шањри бостонї аст, ки ѓолибан дар асрњои дањум то нимаи аввали асри дувоздањум зистаанд. Бештари касоне, ки ном ва ахборшон ба китоб ворид шудааст, донишмандони улуми динї, махсусан илми њадис будаанд. Бино бар ин, «Ал-ќанд»-ро метавон њамчун манбаъе муњим барои тањќиќи ривољи илми њадис ва соири улуми динї дар Самарќанд аз ќарнњои нахустини ислом то замони муаллиф ќаламдод кард. Ин китоб њамчун сарчашмаи таърихї низ дорои ањаммият аст, зеро муаллифи он дар шарњи њоли волиёни Хуросон ва Мовароуннањр баъзе ахбору ваќоеъи таърихии замони эшонро бо диќќати тамом баён кардааст.سمرقند در همۀ زمانها شهرت خود را همچون مهد علم و ادب نگاه داشته است. از اینجاست که بسیاری دانشمندان از قدیم تا کنون، پیوسته به تحقیق تاریخ سمرقند کوشیده و در این زمینه آثاری پرارزش از خود به میراث گذاشتهاند. یکی از این آثار کتاب <em>القند فی ذکر علمای سمرقند </em>است که از رسالت تاریخی و مقام علمی و فرهنگی این شهر باستانی در مسیر تاریخ گواهی میدهد و به قلم نجمالدین ابوحفص عمربن محمدبن احمد نسفی (۱۰۶۸-۱۱۴۲م) بهنگارش درآمده است. نجمالدین نسفی یکی از دانشمندان بزرگ حنفیمذهب بوده که در اواخر عصر یازدهم و اوایل عصر دوازدهم آثار متعددی در فقه، حدیث، تفسیر، تاریخ و ادب تألیف کرده و نگارنده در این مقاله به شرح تعدادی از این آثار پرداخته است. متن منتشرشدة این کتاب شامل اخبار دایر به 1232 نفر دانشمندان این شهر باستانی است که غالباً در عصرهای دهم تا نیمۀ اول عصر دوازدهم زیستهاند. بیشتر کسانی که نام و اخبارشان به کتاب وارد شده است، دانشمندان علوم دینی، مخصوصاً علم حدیث بودهاند. بنابراین، <em>القند</em> را میتوان همچون منبعی مهم برای تحقیق رواج علم حدیث و سایر علوم دینی در سمرقند از قرنهای نخستین اسلام تا زمان مؤلف قلمداد کرد. این کتاب همچون سرچشمة تاریخی نیز دارای اهمیت است؛ زیرا مؤلف آن در شرححال والیان خراسان و ماوراءالنهر، بعضی اخبار و وقایع تاریخی زمان ایشان را با دقت تمام بیان کرده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21556_930f3e8edd00f178d9b2615a106ee1f7.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Наќши Самарќанд дар рушди адабиёти форсии тољикїنقش سمرقند در رشد ادبیات فارسی تاجیکی434821558FAعبدالنبی ستارزادهاستادیارJournal Article20070701Самарќанд аз ибтидо бо шањрњое њамчун Бухоро, Шероз, Балх, Њарот, Исфањон, Марв, Хуљанд ва... њамсарї мекард ва аз марокизи муњимми сиёсї, илмї, адабї, таърихї ва фарњангии аќвоми эронинижод ба шумор мерафт. Дар ин маќола зайли панљ маврид ба наќши Самарќанд дар рушди адабиёти форсии тољикї пардохта шудааст: 1. Ширкати биловоситаи ањли Самарќанд дар офариниши адабиёти форсии тољикї, мисли Абулянбаѓї, Абўњафс, Рўдакї ва дигарон; 2. Омода кардани заминањои назарї ва амалии он дар осори гуногуни адабї; 3. Парвариши намояндагони доирањои адабии дигар дар муњити адабии Самарќанд; 4. Интиќоли таљрибањои адабї ва назарии хеш ба доирањои адабии дигар; 5. Сафарњо ва муњољирати намояндагони доирањои адабии дигар ба Самарќанд ва диду боздиди онњо бо ањли адаб ва илми он. Дар поён пас аз баррасии мавориди мазкур ин натиља ба даст омада, ки њарчанд таъсир ва наќши Самарќанд дар рушди адабиёти форсии тољикї баста ба маќоми сиёсию адабї ва таѓйири авзоъи сиёсї-иљтимоии ин шањр дар даврањои гуногуни таърихї, густарда ё мањдуд шуда, њељ гоњ ба дараљаи нестї нарасидааст.سمرقند از ابتدا با شهرهایی همچون بخارا، شیراز، بلخ، هرات، اصفهان، مرو، خجند و... همسری میکرد و از مراکز مهم سیاسی، علمی، ادبی، تاریخی و فرهنگی اقوام ایرانینژاد بهشمار میرفت. در این مقاله، ذیل پنج مورد به نقش سمرقند در رشد ادبیات فارسی تاجیکی پرداخته شده است: 1. شرکت بلاواسطة اهل سمرقند در آفرینش ادبیات فارسی تاجیکی، مثل ابولینبغی، ابوحفص، رودکی و دیگران؛ 2. آماده کردن زمینههای نظری و عملی آن در آثار گوناگون ادبی؛ 3. پرورش نمایندگان دایرههای ادبی دیگر در محیط ادبی سمرقند؛ 4. انتقال تجربههای ادبی و نظری خویش به دایرههای ادبی دیگر؛ 5. سفرها و مهاجرت نمایندگان دایرههای ادبی دیگر به سمرقند و دیدوبازدید آنها با اصل ادب و علم آن. در پایان، پس از بررسی موارد مذکور این نتیجه بهدست آمده که هرچند تأثیر و نقش سمرقند در رشد ادبیات فارسی تاجیکی بسته به مقام سیاسی و ادبی و تغییر اوضاع سیاسی- اجتماعی این شهر در دورههای گوناگون تاریخی، گسترده یا محدود شده، هیچگاه به درجۀ نیستی نرسیده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21558_a5a62d2d6943f617e05348e71d517bcb.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Нишопурие дар Самарќанд
(Зиндагї ва осори Разиюддини Нишопурї)نیشابوریای در سمرقند زندگی و آثار رضیالدین نیشابوری496821561FAقهرمان سلیمانیاستادیارJournal Article20070702Разиюддини Нишопурї аз аз нависандагон ва донишмандони ќарни шашуми њиљрї аст. Соли вилодати ў дар манбае зикр нашуда. Аммо Таќиюддини Кошї таърихи вафоти вайро 598 ќ. забт кардааст. Дар бораи маншаъ ва мавлиди ў низ бояд гуфт, ки бо вуљуди иќоматаш дар Бухоро Ќазвинї асли ўро нишопурї медонад. Дар ин маќола ба устодон, шогирдон, мазњаб, маќоми илмї ва адабї, тахаллуси шеърї ва сафарњои Разиюддин пардохта шуда ва дар бораи тасаввуф ва ба иборате сўфї будан ё набудани ў тавзењоти мухтасаре баён шудааст. Дар идома нигорандаи маќола ба мамдўњони Разиюддини Нишопурї ишора кардаву дар бораи хилт шудани Разиюддини Нишопурї бо Разиюддини Хушоб низ тавзењоте додааст. Њарчанд бархе осор ва китобњо ба Разиюддини Нишопурї нисбат дода мешаванд, ончи имрўз аз осори ў боќї монда, девони ашъор ва китоби «Макорму-л-ахлоќ» аст. Ањмад ибни Мањмуд мазори Разиюддинро дар тимчаи мадрасаи хон дар канори мазори Абуннаср ал-Утбї дар Бухоро нишон додааст.رضیالدین نیشابوری از از نویسندگان و دانشمندان قرن ششم هجری است. سال ولادت او در منبعی ذکر نشده؛ اما تقیالدین کاشی تاریخ وفات وی را 598ق ضبط کرده است. دربارۀ منشأ و مولد او نیز باید گفت که باوجود اقامتش در بخارا، قزوینی اصل او را نیشابوری میداند. در این مقاله به استادان، شاگردان، مذهب، مقام علمی و ادبی، تخلص شعری و سفرهای رضی الدین پرداخته شده و دربارۀ تصوف و بهعبارتی صوفی بودن یا نبودن او توضیحات مختصری بیان شده است. در ادامه، نگارندة مقاله به ممدوحان رضیالدین نیشابوری اشاره کرده و دربارۀ خلط شدن رضیالدین نیشابوری با رضیالدین خشاب نیز توضیحاتی داده است. هرچند برخی آثار و کتابها به رضیالدین نیشابوری نسبت داده میشوند، آنچه امروز از آثار او باقی مانده، <em>دیوان اشعار </em>و کتاب <em>مکارمالاخلاق</em> است. احمدبن محمود مزار رضیالدین را در تیمچة مدرسة خان در کنار مزار ابوالنصر العتبی در بخارا نشان داده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21561_a3874d26f9ec9106188008f9223563c8.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Самарќанду Бухоро ду силсилаљунбони маданияти тољиконسمرقند و بخارا دو سلسلهجنبان مدنیت تاجیکان698021562FAمحمدجان شکوری بخاراییاستادیارJournal Article20070702Беш аз њазор сол аст, ки Самарќанду Бухоро ќувваи марказиятбахши маданият тољиконро ташкил додаанд. Дар тўли ќарнњо ин ду шањр, хусусан Бухоро, маркази сиёсї, иќтисодї ва мадании тољикон будааст. Намоёнтарин фарзандони халќ, нависандагон, олимон, табибон, њунармандон ва пешаварони забардаст аз њар гўшаву канори Осиёи Миёна ва атрофи он дар ин љо таљаммуъ мекарданд ва маданияти тољиконро равнаќ медоданд. Ин аст, ки забони адабии форсии тољикї дар ќарнњои нуњум то дањуми мелодї бар асоси лањљањои форсии дарии ин ду вилоят шакл гирифт ва чунон тараќќї кард, ки забони давлатї, забони илму адаб ва њунар шуд. Барои дарки амиќи ин њаќиќат, ки Бухоро ва Самарќанд дар муддати њазор сол барои забон ва адабиёти тољикон наќши махсусе доштанд, њаминро бояд дар назар гирифт, ки бунёдгузори адабиёти классики тољикон устод Рўдакї аз Самарќанд (аз Панљкат) буд ва дар Бухоро ба мартабаи олии шоирї расид ва шуњрати љањонї ёфт. Аммо људо шудани Самарќанду Бухоро аз тољикон дар соли 1924 м. маънои дањшатангезе дар пай дошт; Ин ки якбора раштаи пайванди тољикон аз муњимтарин парваришгоњи зубдадорони фикри худ ва захираи чандинасрии аќлу заковати хеш канда шуд. Ба бовари нигорандаи ин маќола вазифаи њар тољик он аст, ки барои Самарќанд ва Бухоро ва атрофи онњо, њар чї зиёдатар афзудани манбаъњои маорифу маданият ва забону адабиёту њунар тољик мубориза барад ва хоњони ифтитоњи мактабњои миёна ва олї ва њунаристонњо ва таъсиси созмонњои маданият ва ѓайра бошад, зеро Бухорову Самарќанд муњимтарин љузъи њастии маънавї ва умдатарин маншаъи сарчашмањои ин њастї барои тољикон ба шумор мераванд.بیش از هزار سال است که سمرقند و بخارا قوة مرکزیتبخش مدنیت تاجیکان را تشکیل دادهاند. در طول قرنها، این دو شهر خصوصاً بخارا، مرکز سیاسی، اقتصادی و مدنی تاجیکان بوده است. نمایانترین فرزندان خلق، نویسندگان، عالمان، طبیبان، هنرمندان و پیشهوران زبردست، از هر گوشه و کنار آسیای میانه و اطراف آن در اینجا تجمع میکردند و مدنیت تاجیکان را رونق میدادند. این است که زبان ادبی فارسی تاجیکی در قرنهای نهم تا دهم میلادی براساس لهجههای فارسی دری این دو ولایت شکل گرفت و چنان ترقی کرد که زبان دولتی، زبان علم و ادب و هنر شد. برای درک عمیق این حقیقت که بخارا و سمرقند در مدت هزار سال برای زبان و ادبیات تاجیکان نقش مخصوصی داشتند، همین را باید درنظر گرفت که بنیادگذار ادبیات کلاسیک تاجیکان، استاد رودکی از سمرقند (از پنجکینت) بود و در بخارا به مرتبة عالی شاعری رسید و شهرت جهانی یافت. اما جدا شدن سمرقند و بخارا از تاجیکان در سال 1924م معنای دهشتانگیزی درپی داشت؛ اینکه یکباره رشتۀ پیوند تاجیکان از مهمترین پرورشگاه زبدهداران فکر خود و ذخیرة چندین عصر عقل و ذکاوت خویش کنده شد. به باور نگارندۀ این مقاله، وظیفة هر تاجیک آن است که برای سمرقند و بخارا و اطراف آنها، هرچه زیادتر افزودن منبعهای معارف و مدنیت و زبان و ادبیات و هنر تاجیک مبارزه برد و خواهان افتتاح مکتبهای میانه و عالی و هنرستانها و تأسیس سازمانهای مدنیت و غیره باشد؛ زیرا بخارا و سمرقند مهمترین جزء هستی معنوی و عمدهترین منشأ سرچشمههای این هستی برای تاجیکان بهشمار میروند.https://www.rudakijournal.ir/article_21562_0f403088a3eb0f57fe43571e6f4bf8bd.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Афсонањо ва таронањои мардуми Самарќандافسانهها و ترانههای مردم سمرقند819021563FAشادیگل عمراوااستادیارJournal Article20070702«Афсонањои Самарќанд» ва «Таронањои Самарќанд» ду маљмўаи фолклорї њастанд, ки дар шинохти сарвати сарзамини бостонии ориёї– Самарќанд наќши намоён доранд ва фолклоршиноси машњури тољик, шодравон доктор Бањром Шермуњаммадов онњоро тањия кардааст. Дар «Афсонањои Самарќанд» насри шифоњии мардуми Самарќанди бостонї гардоварї шудааст. Ин маљмўа дар се бахш шомили афсона, наќлу ривоят ва латифа мураттаб шудааст, ки њар бахш низ фаслњои људогона дорад. Њар як навъи насри шифоњии Самарќанд дорои сюжетњои гуногун аст ва дар онњо мавзўъњои давлатї ва ватанпарварї, ишќу муњаббат, озодї ва саодат, ва ормонњои миллии мардум ситоиш шудаанд ва ќањрамони онњо афроде одї њастанд, ки бо зањмати хеш ба муроди дил расидаанд. «Таронањои Самарќанд» нахустин маљмўаест, ки миќдори зиёде аз намунањои назми шифоњии Самарќанд дар он чоп шудааст. Ин асар аз панљ бахш шомили «Сурудњо ва таронањо», «Рубоиёт, дубайтињо ва байтњо», «Ашъори замони нав ва шоирони мањаллї», «Зарбулмасалњо ва маќолањо» ва «Чистонњо» таркиб ёфтааст. Нигоранда дар ин маќола бо шарњи офаридањои шифоњии ањли Самарќанд мисли ду асаре, ки зикри онњо рафт, дар поён ба ин натиља расидааст, ки ин њама муќаддимаи кори бузург ва зарурь омўзиши сарвати адабиёти шифоњии шањри Самарќанд ва атрофи он аст ва ганљинаи бебањои адабиёти шифоњии мардуми Самарќанд ва атрофу акнофи ин минтаќаро њар чї зудтар ва комилтар бояд гирдоварї кард, зеро бар асари густариш ва таъсири фарњанги муосири бегона, хусусан Ѓарб, ин осори гаронбањои мардумї дар маърази нобудї ќарор доранд.
<em>افسانههای سمرقند</em> و <em>ترانههای سمرقند</em> دو مجموعة فولکلوری هستند که در شناخت ثروت سرزمین باستانی آریایی سمرقند نقش نمایان دارند و فولکلورشناس مشهور تاجیک، شادروان دکتر بهرام شیرمحمداف، آنها را تهیه کرده است. در <em>افسانههای سمرقند</em> نثر شفاهی مردم سمرقند باستانی گردآوری شده است. این مجموعه در سه بخش شامل افسانه، نقل و روایت، و لطیفه مرتب شده است که هر بخش نیز فصلهای جداگانه دارد. هریک نوع نثر شفاهی سمرقند دارای سوژههای گوناگون است و در آنها موضوعهای دولتی و وطنپروری، عشق و محبت، آزادی و سعادت، و آرمانهای ملی مردم ستایش شدهاند و قهرمان آنها افرادی عادی هستند که با زحمت خویش به مراد دل رسیدهاند. <em>ترانههای سمرقند</em> نخستین مجموعهای است که مقدار زیادی از نمونههای نظم شفاهی سمرقند در آن چاپ شده است. این اثر از پنج بخش شامل «سرودها و ترانهها»، «رباعیات، دوبیتیها و بیتها»، «اشعار زمان نو و شاعران محلی»، «ضربالمثلها و مقالهها» و «چیستانها» ترکیب یافته است. نگارنده در این مقاله با شرح آفریدههای شفاهی اهل سمرقند مثل دو اثری که ذکر آنها رفت، در پایان به این نتیجه رسیده است که اینهمه مقدمة کار بزرگ و ضرور آموزش ثروت ادبیات شفاهی شهر سمرقند و اطراف آن است و گنجینة بیبهای ادبیات شفاهی مردم سمرقند و اطراف و اکناف این منطقه را هرچه زودتر و کاملتر باید گردآوری کرد؛ زیرا براثر گسترش و تأثیر فرهنگ معاصر بیگانه، خصوصاً غرب، این آثار گرانبهای مردمی در معرض نابودی قرار دارند.https://www.rudakijournal.ir/article_21563_65339f8d5aefee0ce8b05c2531e04ffa.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Љуѓрофиёи таърихии Самарќанд
(Ањди Сомониён)جغرافیای تاریخی سمرقند (عهد سامانیان)9110021564FAمعروف عیسیمتاف سیفالله ملاجاناستادیارJournal Article20070702Самарќанд аз лињози љуѓрофиё дар љануби Суѓд ќарор доштааст. Ин шањр, ки њамвора маркази ободи ин иќлим ба шумор мерафта, тадриљан ба тараќќию таолї расида ва боиси пайдоиши истилоњи «Суѓди Самарќанд» шудааст. Дар ибтидои асрњои миёна маќоми ин шањр аз лињози сиёсї ва иќтисодї хеле боло рафт. Таърих баёнгари он аст, ки Самарќанд низ њамчун дигар шањрњои нимамустаќил мавриди њамлаи арабњо воќеъ шуд ва Табарї аз достони чигунагии забти шањр ва тадбирандешињои Ќутайба бобати нигањ доштани Самарќанд њикоят мекунад. Дар оѓози садаи нуњуми мелодї Самарќанд муддате аз равнаќу шукуфоии дерина афтод. Љуѓрофиёдонони садаи дањум навиштаанд, ки Самарќанд дар мањалле баланд дар шарќи Бухоро воќеъ шудааст ва онро сабзтарин шањри Мовароуннањр номидаанд. Мардуми Самарќанд дар остонаи њуљуми арабњо ба динњои зардуштї, будої, зарвонї ва масењият эътиќод доштанд; Аммо як ќарн баъд аз он ислом дини аксари ањолї шуд. Њамчунин ин шањр пойтахти нахустин хонадони сомонї буда ва то рўзгори амир Исмоили Сомонӣ ин љойгоњро њифз кардааст. Дар ин маќола вазъият ва љойгоњи сиёсї, иќтисодї ва иљтимоии Самарќанд дар асри Сомониён баррасї шудаву аз даврањои пешрафт ё уфулу нузули он дар тўли таърих шарњи мухтасаре омадааст.
سمرقند ازلحاظ جغرافی در جنوب سغد قرار داشته است. این شهر که همواره مرکز آباد این اقلیم بهشمار میرفته، تدریجاً به ترقی و تعالی رسیده و باعث پیدایش اصطلاح «سغد سمرقند» شده است. در ابتدای عصرهای میانه، مقام این شهر ازلحاظ سیاسی و اقتصادی خیلی بالا رفت. تاریخ بیانگر آن است که سمرقند نیز همچون دیگر شهرهای نیمهمستقل، مورد حملة عربها واقع شد و طبری از داستان چگونگی ضبط شهر و تدبیراندیشیهای قتیبه بابت نگه داشتن سمرقند حکایت میکند. در آغاز سدۀ نهم میلادی، سمرقند مدتی از رونق و شکوفایی دیرینه افتاد. جغرافیدانان سدۀ دهم نوشتهاند که سمرقند در محلی بلند در شرق بخارا واقع شده است و آن را سبزترین شهر ماوراءالنهر نامیدهاند. مردم سمرقند در آستانة هجوم عربها به دینهای زردشتی، بودایی، زروانی و مسیحیت اعتقاد داشتند؛ اما یک قرن بعد از آن، اسلام دین اکثر اهالی شد. همچنین، این شهر پایتخت نخستین خاندان سامانی بوده و تا روزگار امیراسماعیل سامانی این جایگاه را حفظ کرده است. در این مقاله وضعیت و جایگاه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی سمرقند در عصر سامانیان بررسی شده و از دورههای پیشرفت یا افول و نزول آن در طول تاریخ شرح مختصری آمده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21564_f9cf0de6737fb12aa6a0d525d01cc814.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Хотироти Бањоуддин Икромї такмилае бар
«Ёддоштњо»-и Садриддин Айнїخاطرات بهاءالدین اکرامی تکملهای بر یادداشتهای صدرالدین عینی10111021565FAکمالالدین صدرالدینزاده عینیاستادیارJournal Article20070702Китоби чањорљилдии «Ёддоштњо»-и Садриддин Айнї бидуни шак асаре бисёр боарзиш дар сатњи Доираолмаорифи Тољикистон дар ќарни бистум аст. Њарчанд умри Айнї вафо накард ва ин китоб тибќи барномаи ў ба поён нарсид, бисёре аз сафањоти рўзгори мењнатдидаи мардуми тољик дар он сабт аст. Китоби «Таърихи инќилоби фикрї дар Бухоро» низ, ки бино ба васияти муаллиф љилди панљуми «Ёддоштњо»-ст, раванди таърихи Тољикистонро аз солњои 1900 м. то Инќилоби Октябр нишон медињад. Шеваи ёддоштнависї ба пайравї аз устод Айнї дар адабиёти Осиёи Марказї идома ёфт. Яке аз осоре, ки ба пайравї аз «Ёддоштњо»-и устод Айнї навишта шуда, китоби «Хотирањо аз њаёти муаллимии устод Айнї» таълифи Бањоуддин Икромї аст. Ањаммияти ин асар дар он аст, ки ба рўзгори шахсии Садриддин Айнї мепардозад, ки дар таърихи маъруф дар Бухоро аз солњои 1900 м. то поёни умраш наќше бориз доштааст. Дар ин маќола нависанда навиштањои мутааллиќ ба фарзанди баруманди домулло Икроми Бухороиро дар шарњи китоби хотирањо аз њаёти устод Айнї зикр кардааст.
کتاب چهارجلدی <em>یادداشتهای صدرالدین عینی </em>بدون شک اثری بسیار باارزش در سطح دایرهالمعارف تاجیکستان در قرن بیستم است. هرچند عمر عینی وفا نکرد و این کتاب طبق برنامۀ او بهپایان نرسید، بسیاری از صفحات روزگار محنتدیدۀ مردم تاجیک در آن ثبت است. <em>کتاب تاریخ انقلاب فکری در بخارا نیز</em> که بنابه وصیت مؤلف جلد پنجم <em>یادداشتها</em>ست، روند تاریخ تاجیکستان را از سالهای ۱۹۰۰م تا انقلاب اکتبر نشان میدهد. شیوۀ یادداشتنویسی بهپیروی از استاد عینی در ادبیات آسیای مرکزی ادامه یافت. یکی از آثاری که بهپیروی از یادداشتهای استاد عینی نوشته شده، کتاب <em>خاطرهها از حیات معلمِ استاد عینی</em> تألیف بهاءالدین اکرامی است. اهمیت این اثر در آن است که به روزگار شخصی (صدرالدین عینی) میپردازد که در تاریخ معروف در بخارا، از سالهای ۱۹۰۰م تا پایان عمرش، نقشی بارز داشته است. در این مقاله، نویسنده نوشتههای متعلق به فرزند برومند داملا اکرام بخارایی را در شرح کتاب <em>خاطرهها از حیات استاد عینی</em> ذکر کرده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21565_7e314ba0874d626d974bcea27733941b.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Ворисони Рўдакї дар Самарќанди кунунїوارثان رودکی در سمرقند کنونی11112221566FAاصلالدین قمرزادهاستادیارJournal Article20070702Самарќанди кунунї идомаи суннати адабиётест, ки оѓозгари он устод Рўдакї буд ва дар замонњои баъдї рушду равнаќ ёфт. Ин шукуфої дар асри кунунї низ дар Самарќанд њамчунон барќарор аст. Дар ибтидои садаи бистум Самарќанд аз воќеањои инќилобї саршор буд, ки боиси бедории миллї ва ба вуљуд омадани адабиёти маорифпарварї ва дар нињоят адабиёти навини тољик шуд. Бунёнгузори адабиёти навини тољик Садриддин Айнї (1878-1954 м.) аст, ки дар ибтидои солњои асри бистум аз Бухоро ба Самарќанд омад ва роњнамои муњити адабии Самарќанд шуд. Дар ин маќола ба теъдоди зиёде аз шоирон ва нависандагони асри бист, ки ба рушду камоли адабиёти тољик ва ўзбак хидмати шоёне кардаанд, ишора шудааст ва аз дањњо адиб ва олими асри кунунї, ки дар равнаќи илму адаби Тољикистон сањми арзанда доштаву дар Самарќанд ба камол расидаанд, шарњи мухтасаре баён шудааст. Дар солњои ахир дар Самарќанд мањофили «Њофизхонї», «Шоњномахонї», «Бедилхонї», анљумани илмї ихтисос ёфта, ба љойгоњи шеъри нав дар адабиёти форсии муосир бо иштироки шоирон ва донишмандони эронї хеле бошукўњ баргузор мешавад ва њамчунин адибон ва донишмандони Самарќанд дар анљуманњои илмии байналмилалии Русия, Эрон, Тољикистон ва кишварњои дигар ширкат мекунанд. Нигоранда дар поёни ин маќола ба ин натиља расидааст, ки фаъолиятњои адабии суратгирифта дар Самарќанд нишондињандаи пос дошта шудани шеъру адаби форсу тољик аз сўи ворисони Рўдакист.سمرقند کنونی ادامۀ سنت ادبیاتی است که آغازگر آن استاد رودکی بود و در زمانهای بعدی رشد و رونق یافت. این شکوفایی در عصر کنونی نیز در سمرقند همچنان برقرار است. در ابتدای سدۀ بیستم، سمرقند از واقعههای انقلابی سرشار بود که باعث بیداری ملی و بهوجود آمدن ادبیات معارفپروری و درنهایت ادبیات نوی تاجیک شد. بنیانگذار ادبیات نوین تاجیک، صدرالدین عینی (۱۸۷۸-۱۹۵۴م) است که در ابتدای سالهای عصر بیستم از بخارا به سمرقند آمد و راهنمای محیط ادبی سمرقند شد. در این مقاله به تعداد زیادی از شاعران و نویسندگان عصر بیست که به رشد و کمال ادبیات تاجیک و ازبک خدمت شایانی کردهاند، اشاره شده است و از دهها ادیب و عالم عصر کنونی که در رونق علم و ادب تاجیکستان سهم ارزنده داشته و در سمرقند به کمال رسیدهاند، شرح مختصری بیان شده است. در سالهای اخیر، در سمرقند محافل «حافظخوانی»، «شاهنامهخوانی»، «بیدلخوانی»، انجمن علمی اختصاصیافته به جایگاه شعر نو در ادبیات فارسی معاصر با اشتراک شاعران و دانشمندان ایرانی خیلی باشکوه برگزار میشود و همچنین، ادیبان و دانشمندان سمرقند در انجمنهای علمی بینالمللی روسیه، ایران، تاجیکستان و کشورهای دیگر شرکت میکنند. نگارنده در پایان این مقاله به این نتیجه رسیده است که فعالیتهای ادبی صورتگرفته در سمرقند نشاندهندة پاس داشته شدن شعر و ادب فارس و تاجیک ازسوی وارثان رودکی است.https://www.rudakijournal.ir/article_21566_74ff8aea54af47dfd54d1e3728b62a2d.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Матбуоти тољик дар Самарќандمطبوعات تاجیک در سمرقند12315221567FAپیوند گلمرادزادهاستادیارJournal Article20070702Ин маќола бар он аст, то ба муаррифии бунёнгузорони матбуоти тољик бипардозад ва аз нањваи пайдоиш ва муњтавои матбуот, рўзномањо ва њафтњномањо шарњи муфиде ба даст дињад. Мањмудхоља Бењбудї аз шахсиятњои маъруфи замон буд, ки аз соли 1900 м. борњо ба мамолики мухталифи Шарќ сафар кард ва аз матбуоти расмї ва хусусии Туркистон, матбуоти тоторї ва Озарбойљон истифода кард ва маќолањои зиёде ба табъ расонд. Вай се моњ баъд аз баста шудани рўзномаи «Бухорои шариф» дар моњи апрели соли 1913 м. рўзномаи сезабонаи «Самарќанд»-ро таъсис кард, ки дар муддати кўтоњи фаъолият худ дар бораи вазъи таълим дар Самарќанд ва Бухоро ва дигар шањрњои Осиёи Миёна, Афѓонистон ва мамолики дигари љањон хабарњо ва маќолањо ба табъ мерасонд ва мардумро ба илмомўзї њидоят мекард. Пас аз он Бењбудї нахустин муљаллаи Осиёи Миёна ба номи «Оина»-ро ба ду забон–форсї ва туркї таъсис кард. Ба дунболи Бењбудї Сайидризо Ализода муваффаќ ба нашри нахустин њафтаномаи форсизабон ба номи «Шуълаи Инќилоб» шуд. Дар замоне, ки таќсимоти њудуди миллии Осиёи Миёна шурўъ шуда буд, устод Айнї ва њамсафонаш бо таъсиси рўзномаи «Овози тољик» мардумро ба мубориза ва талош даъват карданд. Ин рўзнома ба мактаби бузурги таљриба ва мањорати рўзноманигорон ва рўзноманигории тољик табдил шуд ва заминаи мусоидеро барои ба вуљуд омадани рўзномањо ва маљаллањои нави тољикӣ мисли муљаллаи "Дониш ва биниш" ва дигар маљаллањо фароњам кард, ки дар ин маќола ба онњо ишора шудааст. Нигоранда дар поён чунин натиља гирифтааст, ки Самарќанд дар ташкили матбуоти адворї ва нашриёти навини тољикї наќши муњимме ифо карда ва дастпарварони ин мактаби бузург бо сарварии устод Садриддин Айнї дар бунёди давлати навтаъсиси тољикон ва ба маркази илму фарњанги табдил шудани он хидмати чашмрсе кардаанд, ки дар таърихи навини тољикон сабт шудааст.این مقاله برآن است تا به معرفی بنیانگذاران مطبوعات تاجیک بپردازد و از نحوۀ پیدایش و محتوای مطبوعات، روزنامهها و هفتهنامهها شرح مفیدی بهدست دهد. محمودخواجه بهبودی از شخصیتهای معروف زمان بود که از سال 1900م بارها به ممالک مختلف شرق سفر کرد و از مطبوعات رسمی و خصوصی ترکستان، مطبوعات تاتاری و آذربایجانی روسیه استفاده کرد و مقالههای زیادی بهطبع رساند. وی سه ماه بعد از بسته شدن روزنامۀ <em>بخارای شریف</em> در ماه آوریل سال 1913م، روزنامۀ سهزبانۀ <em>سمرقند</em> را تأسیس کرد که در مدت کوتاه فعالیت خود، دربارة وضع تعلیم در سمرقند و بخارا و دیگر شهرهای آسیای میانه، افغانستان و ممالک دیگر جهان خبرها و مقالهها بهطبع میرساند و مردم را به علمآموزی هدایت میکرد. پس از آن، بهبودی نخستین مجلۀ آسیای میانه بهنام <em>آینه</em> را به دو زبان فارسی و ترکی تأسیس کرد. بهدنبال بهبودی سیدرضا علیزاده موفق به نشر نخستین هفتهنامۀ فارسیزبان بهنام <em>شعلۀ انقلاب</em> شد. در زمانی که تقسیمات حدود ملی آسیای میانه شروع شده بود، استاد عینی و همصفانش با تأسیس روزنامۀ <em>آواز تاجیک</em> مردم را به مبارزه و تلاش دعوت کردند. این روزنامه به مکتب بزرگ تجربه و مهارت روزنامهنگاران و روزنامهنگاری تاجیک تبدیل شد و زمینۀ مساعدی را برای بهوجود آمدن روزنامهها و مجلههای نوی تاجیکی مثل مجلۀ <em>دانش و بینش</em> و دیگر مجلهها فراهم کرد که در این مقاله به آنها اشاره شده است. نگارنده در پایان چنین نتیجه گرفته است که سمرقند در تشکیل مطبوعات ادواری و نشریات نوی تاجیکی نقش مهمی ایفا کرده و دستپروران این مکتب بزرگ با سروری استاد صدرالدین عینی در بنیاد دولت نوتأسیس تاجیکان و به مرکز علم و فرهنگ تبدیل شدن آن خدمت چشمرسی کردهاند که در تاریخ نوین تاجیکان ثبت شده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21567_f075c2e99d163466b2d64a86e348447d.pdfرایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستانرودکی: پژوهش های زبانی و ادبی در آسیای مرکزی81520070601Мактабу маорифи тољик дар Самарќандمکتب و معارف تاجیک در سمرقند15317021568FAرسول هادیزادهاستادیارJournal Article20070902Давраи љадиди мактабу маорифи тољик бо љунбиши ислоњталабї ва маорифпарварї дар Самарќанд, ки оѓозгари он Мањмудхоља Бењбудї буд, по ба арсаи адабиёти тољик нињод. Бењбудї на танњо дар Самарќанд, балки дар тамоми Осиёи Миёна аввалин шахсе буд, ки зарурати ислоњоти куллии иљтимої ва маданиро дар љомеае, ки дар занљири суннатњои феодалии асри миёна побанд буд, матрањ кард. Аз сўи дигар Абдулќодир Шакурї дар поизи соли 1901м. нахустин мактаби усули нави тољикиро расман таъсис кард ва Мањмудхоља Бењбудї шурўъ ба навиштани китобњои дарсї барои мактабњои нав кард ва осореро, ки намунањое аз он дар ин маќола оварда шудааст, бар њасби зарурат ба риштаи тањрир даровард. Ба бовари нигорандаи ин маќола афкори ислоњталабї ва маорифпарварии Бењбудї ва ташкили мактаби нави Абдулќодир Шакурї дар берун аз Самарќанд дар ташкили маориф ва мактаби усули нави тољикї таъсири нофиз дошт ва ба тадриљ афроде њамчун Сайидањмадхоља Сидќї дар ташкили мактаби усули љадид ва таблиѓи он наќш ифо карданд. Њамчунин афроде низ дар ташкили мактабњои тољикии Самарќанд дар ибтидои солњои бистуми ќарни гузашта муассир воќеъ шуданд, ки аз љумлаи онњо метавон аз Осим Исматї, Њайдархон Њодизода, Аъзамхон Шањидї ва Вафохоља Усмонї ном бурд, ки дар ин маќола ба ихтисор муаррифї шудаанд. Нигоранда дар љамъбандї муътаќид аст, ки ончи дар ин сайри таърихї дар шарњи муњити мактабу маорифу фарњанги тољикї дар Самарќанд оварда шуда, шоњиди ќотеии он аст, ки дар тўли асрњои гузашта, аз замони бостон то имрўз, ин шањри бузург гањвораи тамаддун эронї ва исломї буда ва нуру равшании он дар ќарни гузашта ва њол таърихи ин минтаќаро дурахшон кардааст.دورة جدید مکتب و معارف تاجیک با جنبش اصلاحطلبی و معارفپروری در سمرقند که آغازگر آن محمودخواجه بهبودی بود، پا به عرصۀ ادبیات تاجیک نهاد. بهبودی نهتنها در سمرقند، بلکه در تمام آسیای میانه اولین شخصی بود که ضرورت اصلاحات کلی اجتماعی و مدنی را در جامعهای که در زنجیر سنتهای فئودالی عصر میانه پابند بود، مطرح کرد. از سوی دیگر، عبدالقادر شکوری در پاییز سال 1901م نخستین مکتب اصول نوی تاجیکی را رسماً تأسیس کرد و محمودخواجه بهبودی شروع به نوشتن کتابهای درسی برای مکتبهای نو کرد و آثاری را که نمونههایی از آن در این مقاله آورده شده است، برحسب ضرورت به رشتة تحریر درآورد. به باور نگارندۀ این مقاله، افکار اصلاحطلبی و معارفپروری بهبودی و تشکیل مکتب نوی عبدالقادر شکوری، در بیرون از سمرقند در تشکیل معارف و مکتب اصول نوی تاجیکی تأثیر نافذ داشت و بهتدریج افرادی همچون سیداحمدخواجه صدقی در تشکیل مکتب اصول جدید و تبلیغ آن نقش ایفا کردند. همچنین، افرادی نیز در تشکیل مکتبهای تاجیکی سمرقندی در ابتدای سالهای بیستم قرن گذشته مؤثر واقع شدند که ازجملۀ آنها میتوان از عاصم عصمتی، حیدرخان هادیزاده، اعظمخان شهیدی و وفاخواجه عثمانی نام برد که در این مقاله بهاختصار معرفی شدهاند. نگارنده در جمعبندی معتقد است که آنچه در این سیر تاریخی در شرح محیط مکتب و معارف و فرهنگ تاجیکی در سمرقند آورده شده، شاهد قاطع آن است که در طول عصرهای گذشته، از زمان باستان تا امروز، این شهر بزرگ گهوارة تمدن ایرانی و اسلامی بوده و نور و روشنی آن در قرن گذشته و حال، تاریخ این منطقه را درخشان کرده است.https://www.rudakijournal.ir/article_21568_feb9fc56c9aeedb7c0487feb1afc6d58.pdf