ORIGINAL_ARTICLE
پژوهش و بازیافت
تحلیل و تحقیق متنشناسی متون ادبی عهد سامانیان از اولین وظیفههای سخنشناسان تاجیک است. این مقاله نیز با هدف نقد و بررسی کتاب ادبیات دورۀ سامانیان در فرهنگهای فارسی بهنگارش درآمده است. به گفتۀ مؤلف این کتاب، سعید عمران سعیداف، در نقد و تصحیح متون ادبی قرن نهم تا دهم میلادی، فرهنگهای تفسیری بهخصوص لغتنامههای قدیمی مقام شایسته دارند؛ ازهمینرو، کتاب مذکور در دو باب به تشریح این موضوع میپردازد: باب اول اثر شامل بازگویی ارزش لغتشناسی و ادبی فرهنگهای دورۀ اول بوده که «معلومات عمومی لغتشناسی و ادب دربارۀ فرهنگهای دورۀ اول» نام گرفته است؛ باب دوم اثر «فرهنگ تفسیری و تصحیح متون ادبی عصر 10» نامگذاری شده است که از دو قسمت «متنشناسی وسایل تصحیح متون ادبی» و «تصحیح نظم عصر 10» تشکیل شده و جوهر اساسی تحقیقات را شامل میشود. مؤلف کتاب معتقد است تحریفات و تصحیحات در متون ادبی درنتیجۀ عدم درک درست معانی واژه و الفاظ و نادرست خواندن آنان بهوقوع میپیوندد و همین عدم درک درست موجب تبدیل یک واژه به واژههای دیگر میشود. در پایان، مؤلف، سعید عمران سعیداف، نتیجه میگیرد که در راه معین کردن متن اصلی و یافتن اشعار کامل، همچنین بازیافت اشعار پریشان، فرهنگهای تفسیری فارسی- تاجیکی مقامی شایسته دارند و در تدوین کلیات نظم عصر دهم، برابر تذکرهها مواد فرهنگها باید در دستۀ اول قرار گیرند.
https://www.rudakijournal.ir/article_20143_b053890714ecc0f0d9168d47c909324e.pdf
2005-09-01
7
10
متنشناسی
ادبیات سامانیان
لغتشناسی
تصحیح متون ادبی
موجوده
ارواناوا
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
سه پیراهن یوسف
آگاهی کامل استاد رودکی از اشعار شاعران عرب قبل از اسلام و زمان گسترش اسلام باعث ورود معناهای شعر عاشقانة قبایل عرب، نامهای پیغمبران و مضامین قصههای قرآنی مثل موسی عمران، پیراهن یوسف، ملک سلیمان، و ذکر نام شاعران، عالمان و قهرمانان شعر و ادب عرب در شعر فارسی شده است. در قطعۀ «سه پیراهن یوسف» رودکی به بررسی قصۀ مشهور یوسف و برادران او پرداخته است. شاعر در این قطعة خرد تمام عناصر اساسی و تجزیۀ موضوعی قصة یوسف را گنجانده و بهدرستی دریافته است که سه پیراهن یا یک پیراهن در سه مورد اصل و اساس چهارچوبۀ همین قصۀ فاجعهبار سنگین و دلانگیز است. در این مقاله، با تکیه بر منابع تاریخی و تفسیرهای قرآنی، بهویژه تاریخنامۀ طبری، دربارۀ اینکه هریک از این سه پیراهن مربوط به کدامیک از حوادث زندگانی یوسف پیامبر بوده، توضیح داده شده است. همچنین دربارۀ قسمت اول بیت دوم این قطعه «یکی از قید شد پر خون...» بحث شده و این نتیجه بهدست آمده که صورت درست آن «یکی از کذب شد پر خون...» است که بر اثر بسیار رونویس کردن و سهو کاتبان، در این شکل نادرست معمول شده است. در پایان نیز پس از ذکر اخبار پیراهن سوم، درست بودن «با خون دروغین روی پیرهنش آمدن» برادران تأیید شده است.
https://www.rudakijournal.ir/article_20144_26436b27482d105dced189709e3c2ff9.pdf
2005-09-01
11
22
رودکی
سه پیراهن
تاریخنامۀ طبری
فیضالله
بابایف
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بحثی پیرامون چند بیت رودکی
بحثها درمورد اشعار باقیمانده از استاد رودکی بسیارند و باوجود نشرهای متعدد، هنوز نسخۀ کاملی که جوابگوی طلبات علم متنشناسی باشد، تهیه و نشر نشده و مسلم است که بدون متن صحیح و کامل نمیتوان تحقیقات سودمند و پرارزشی انجام داد. این پژوهش برآن است تا با مقایسه و مقابلۀ چند نسخه، اندیشههای خود را دربارۀ تصحیح چند بیت ار اشعار رودکی بیان کند. برای نیل به این هدف، با تکیه بر اندیشههای خلیل خطیبرهبر و نسخۀ سعید نفیسی، قطعاتی از اشعار رودکی مقایسه و مشخص شده است که در آنها برخی از حروف و کلمات بهغلط تحریر و نگارش شده است. پژوهش حاضر بر این باور است که خطا خواندن متن در نسخههای تاجیکستانی رودکی بیشتر بهچشم میخورد. از سویی، اعتماد کامل به نسخههای نشر ایرانی اشعار رودکی نیز صحیح نیست. نگارنده در پایان به این نتیجه رسیده است که بیشتر غلطها بهسبب خطا خواندن متن، افتادن حروف و کلمات و نادیده گرفتن معنا و وزن و خصوصیتهای خاص شعر، و بعضی دیگر حین حروفچینی و نشر رخ دادهاند؛ بنابراین، پژوهش دربارۀ زبان اشعار کودکی و سخنرانان همعصر امری ضروری تلقی میشود.
https://www.rudakijournal.ir/article_20145_95dfaa97b7186c282c2f9cbbd1eb9e7c.pdf
2005-09-01
23
46
رودکی
تصحیح متن
خلیل خطیبرهبر
سعید نفیسی
حلیمجان
زائراف
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تلمیح در شعر رودکی
یکی از مهمترین آرایههای ادبی در ادبیات فارسی تلمیح است. هرگاه در شعری بهطور غیرمستقیم داستان، واقعۀ تاریخی، آیه یا حدیث و یا سخن مشهوری در ذهن تداعی شود، آرایۀ تلمیح بهکار رفته است. آرایههای ادبی گاهی زیباییآفریناند و گاهی مددگر معنای شعر، و کم هستند هنرمندانی که از هردو وجه بهره داشته باشند. تلمیح این بهرة دوجانبه را دارد و بدین لحاظ ارزشی دوچندان مییابد. در دیوان شعر رودکی نیز تلمیح از اهمیت ویژهای برخوردار است. این مقاله تلمیحات در دیوان رودکی را به سه بخش تقسیم میکند: تلمیحات دینی، تلمیحات ملی و تلمیحات پراکنده. در جمعبندی اشاره شده که تلمیحات دینی اشعار رودکی بیشتر شامل داستانهای قرآنی است، در تلمیحات ملی حماسۀ ملی ایران باستان دیده میشود و در تلمیحات پراکنده بیشتر به اجرام سماوی و نیز سنتهای ایرانی که در آن دوره متداول بودهاند، اشاره شده است.
https://www.rudakijournal.ir/article_20146_aee53fd785fad620bb3be06464a797c3.pdf
2005-09-01
47
50
رودکی
تلمیح دینی
تلمیح ملی
تلمیح پراکنده
بهجت
سعیدی
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
شعر رودکی و قالب بیت ادبیات کلاسیک
شعر فارسی ازجهت یگانگی شکل و معنا در زمان رودکی قالب اساسی خود را مییابد؛ اما ساخت هنری بیت شعر فارسی در عهد رودکی و همزمانانش هنوز به استقلال کامل نرسیده است. از موقعیت دید نحوی نیز، بیت شعر ادبیات کلاسیک جملهای دارای مضمون واحد است؛ بنابراین، بیت خردترین واحد شکل و مضمون شعر است. در شعر حافظ بیت نهتنها از لحاظ ریتم، آهنگ و نحو، بلکه ازنظر معنا هم در تناسب با ابیات دیگر شعر استقلال دارد. در شعر رودکی نیز بیت در شکل گرامری، ضربوآهنگ و نحو از یگانگی برخوردار است؛ اما در شعر او گاهی یگانگی از حدود یک بیت فراتر نمیرود. بنیاد شعر حافظ بیت است که استقلال خاصی دارد و تحلیلی منطقی است که بر قاعدۀ زبانی تکیه میکند و ساخت واحد نحوی و منطقی و نظمشناختی دارد؛ حال آنکه در شعر رودکی رابطۀ صدر و ضرب و ابتدا و عروض بهاندازۀ شعر حافظ مستحکم نیست. از مقایسة شعر رودکی با سخن حافظ میتوان نتیجه گرفت که در قرن چهارم هجری شعر فارسی بهشکل بیان بیت، یگانگی و استواری زمان بعدی را نداشته است. بنابراین، بیت رودکی در تکمیل برج و بارو به تحریر و ترمیم نیاز داشته است و آن را خلفهای او انجام دادند.
https://www.rudakijournal.ir/article_20147_1277ee5a76fd402d9966890871004102.pdf
2005-09-01
51
64
شعر فارسی
بیت
رودکی
حافظ
خدایی
شریفاف
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
دو بیت از آثار رودکی
این مقاله دربارۀ دو قطعه شعر نوروزی از استاد رودکی است که نخستین بار در سال ۱۹۹۴ در دخیرۀ دستنویسهای انستیتو شرقشناسی و میراث خطی یافت شده است. این دو قطعه جمعاً شامل چهار بیت است که در خلال یکی از تفاسیر قرآن کریم یافت شده و تاریخ کتابت آن تخمیناً بین قرنهای چهاردهم و پانزدهم میلادی است. این تفسیر بهطریق املا تألیف شده و مؤلف اشعار فراوانی به عربی و فارسی در موردهای مناسب یاد کرده است. هنگام تفسیر سورۀ «العلق»، مؤلف برای نشان دادن فضیلت قلم، یک قطعۀ نوروزی استاد رودکی و حکایت مربوط به آن را آورده است. در مصرع دوم این قطعه سکتۀ وزنی وجود دارد که احتمالاً در رسمالخط به سهو کاتب بوده است. در ادامه، قطعۀ دیگری از رودکی که به طریق لغز و چستان دربارۀ قلم گفته شده، آمده است. این قطعه هرچند که نو نیست و در نسخۀ چاپی آثار رودکی و یازده منبع آن یاد شده، در هیچیک از آنها بهشکلی که در این دستخط آمده است، دیده نمیشود. این دو قطعه در وهلۀ اول تأییدگر نظر آن محققانی است که معتقد به اولبنا بودن رودکیاند. همچنین برای اول دیده میشود که اشعار رودکی در ضمن یک کتاب خالص دینی آورده شده است.
https://www.rudakijournal.ir/article_20148_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
2005-09-01
65
68
رودکی
قطعۀ نوروزی
سیدنورالدین
شهابالدیناف
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
آیا رودکی را «حکیم» خواندن رواست؟
در منابع ادبی و تاریخی، سلسله القاب و عنوانهای افتخاری برای استاد رودکی استفاده شده است. یکی از این القاب و عناوین «حکیم» است که این مقاله در پی بررسی و صحت و سقم این عنوان نسبت به رودکی است. سعید نفیسی با استناد به سخن مؤلفان نزدیک به رودکی و اینکه در قرن چهارم معمول نبوده است لقب «حکیم» را برای شعرا بهکار ببرند، کاربرد این لقب را برای رودکی نادرست میداند؛ حال آنکه منابعی همچون کلماتالشعرا، ریاضالشعرا و... رودکی را با عنوان «حکیم» یاد میکنند. منوچهری دامغانی نیز در دیوان شعر خود رودکی، شهید بلخی و بعضی شاعران دیگر را با عنوان «حکیم» ذکر کرده است. در لغتنامۀ دهخدا نیز واژۀ «حکیم» به معنای شاعر استفاده شده است. همچنین، با توجه توضیحاتی که خواجه نصیرالدین طوسی در اخلاق ناصری دربارۀ حکمت آورده است، میتوان آثار رودکی را آراسته به حکمت دانست. بنابر همۀ دلایل ذکرشده، نسبت عنوان «حکیم» به رودکی را میتوان حقیقت محض دانست.
https://www.rudakijournal.ir/article_20149_2f7c2ab4ab404916bd9c4aa3a8dfb89a.pdf
2005-09-01
69
74
رودکی
حکیم
منابع تاریخی
امریزدان
علیمرداناف
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
استاد رودکی و سرنوشت کتاب نمونۀ ادبیات تاجیک
ادبیات ضدستم و مقاومت در تاریخ ادبیات تاجیکان پیوسته وجود داشته است. در آغاز قرن بیستم میلادی که وضع زبان هزارسال فارسی تاجیکی در آسیای مرکزی نهایت حزنآور بود، ادبیات مقاومت در آثار صدرالدین عینی ظاهر گشت. بعد از بنیاد جمهوری مختار تاجیکستان، صدرالدین عینی کتاب نمونۀ ادبیات تاجیک را تدوین کرد که دربرگیرندۀ نمونۀ اشعار هزارسالۀ تاجیکستان است. این کتاب مبارزههای مغرضانهای را از جانب متعصبان ملتگرا درپی داشت. مخالفان با استناد به شعری از رودکی که بهعنوان نمونۀ ادبیات تاجیک آورده شده بود، مدعی شدند که مؤلف در این شعر امیر راندهشده از بخارا را به بازگشت تشویق کرده است. پس از سخنرانی صدرالدین عینی در نخستین انجمن نویسندگان سابق اتحاد شوروی دربارۀ جایگاه ویژۀ ادبیات فارسی کلاسیک و ادبیات نوین تاجیک و مورد توجه قرار گرفتن این سخنان ازسوی رئیس انجمن، ماکسیم گورکی، شاگردان عینی در جلسۀ دیگری تاریخ واقعی منظومۀ رودکی را توضیح دادند و بخارین، از مشاوران استالین که فریب متعصبان را خورده و دستور توقیف کتاب را صادر کرده بود، اجازۀ تجدید چاپ آن را صادر کرد. بااینکه بعدها متعصبان مجدداً جلوی چاپ کتاب را گرفتند، استاد عینی تحقیقات رودکیشناسی خود را ادامه داد و ضمیمهای بر این کتاب افزود که با مساعی نگارندۀ مقاله چاپ خواهد شد.
https://www.rudakijournal.ir/article_20161_416925c53937f9b4b917ea22daf29ef6.pdf
2005-09-01
75
86
رودکی
صدرالدین عینی
کتاب نمونۀ ادبیات تاجیک
کمالالدین
صدرالدینزاده
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
جایگاه رودکی در ادبیات عرب
رودکی نظر به جایگاه رفیعش در ادب پارسی همواره مورد توجه شاعران، نویسندگان و مورخان عرب بوده است و بهفراخور آثار و اشعارشان از جلالت قدر و علوّ مقام وی سخن گفتهاند. از مهمترین این شعرا و نویسندگان میتوان به ابراهیمبن یحییبن عثمان غزی، احمدبن عمر منیفی، نجاتی نیشابوری، ابوحیان توحیدی، عزالدینبن اثیر جرد جزری و یاقوت حموی اشاره کرد که در آثارشان دربارۀ رودکی سخن گفتهاند. در بحث از جایگاه رودکی در ادبیات عرب نکتۀ مهم تأثیرپذیری این شاعر بزرگ از قرآن و حدیث و مضامین عربی است. سمعانی در کتاب الانساب به این نکته اشاره کرده که رودکی جز علوم دیگر، علم حدیث و متون حدیث نبوی را نیز فراگرفته است. در میان کشورهای عربی مطالعات ایرانشناسی بهویژه پژوهش دربارۀ آلسامان در مصر، سوریه، عراق، لبنان، عربستان سعودی و تونس بسیار مورد توجه بوده است و پژوهشگران در این کشورها به آثار رودکی و جایگاه رفیع او در شعر فارسی توجه نشان دادهاند که در شماری از این پژوهشها در این مقاله معرفی شده است.
https://www.rudakijournal.ir/article_20162_9971778cc1ce2d8beaf05e8f977957bc.pdf
2005-09-01
87
100
رودکی
ادبیات عرب
شاعران عرب
نادر
کریمیان سردشتی
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
لایق و رودکی
لایق شیرعلی از سرآمدان شعر معاصر تاجیکستان است که بین سالهای دهۀ شصت و هفتاد قالبهای بهاصطلاح «کهنهشدة» غزل و رباعی را احیا کرد. رودکی یکی از مهمترین شاعرانی است که لایق از اشعار او بهرههای فراوان جسته است؛ تا آنجا که میتوان گفت روح پدر شعر فارسی، استاد رودکی، در کالبد اشعار او احیا شده است. این اثرپذیری در جنبههای مختلفی صورت پذیرفته که مهمترین آن بازتاب حوادث تاریخی مربوط به زندگی رودکی است. بازتاب این حوادث در شعر لایق به سه صورت مشاهده میشود که عبارتاند از: ۱. انعکاس برخی مرحلهای زندگی و جزئیات روزگار کودکی؛ ۲. کاربست کلمات و ترکیبات استفادهشده در شعر رودکی؛ ۳. یادکرد نامهای بخارا، پنجرود و سمرقند در ردیف نام رودکی؛ ۴. اشارۀ صریح به اشعار رودکی؛ ۵. تضمین اشعار رودکی؛ ۶. اشعاری که صدای رودکی را از قعر عصرها به گوش وارثان میرساند. در مقالۀ حاضر موارد مذکور با ذکر شاهدمثالهایی از هردو شاعر تبیین و بررسی است.
https://www.rudakijournal.ir/article_20163_3814957c28f33aecd6cf696dc3eaef91.pdf
2005-09-01
101
110
رودکی
لایق شیرعلی
شعر معاصر تاجیکستان
تاجیبای
کیلدییاراف
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نظری تازه در تصحیح اشعار استاد رودکی
اولین کسی که راه انتقاد علمی شعرهای رودکی را وضع کرده و با نشان دادن گوناگونی نسخهها و شکل نوشتاری مختلف کلمهها و عبارتها این اشعار را ثبت کرده، سعید نفیسی است. متن تهیهشده ازسوی این دانشمند ایرانی باآنکه دارای ارزش علمی است، به درجۀ بلند اصول متنشناسی و طلبات آن ترتیب نیافته است. مسئلۀ تصحیح متن آثار رودکی و تهیه و تنظیم متن علمی- انتقادی که از طلبات روز است، نگارندۀ مقاله را واداشت با همکاری پروفسور رسول هادیزاده متن جدید علمی- انتقادی اشعار بازمانده از رودکی را تهیه کند. برای این کار متن سعید نفیسی با نام آثار رودکی، و متن علمی- انتقادی محقق روس، ل.ا. براگینسکایا با نام اشعار اساس کار قرار گرفت. تصحیح برخی ابیات رودکی که ازسوی شماری از استادان بهتازگی بازیافت شده است، نیز مدنظر قرار گرفت. در این مقاله ضرورت تهیۀ متن علمی- انتقادی آثار بازماندۀ رودکی ضمن تشریح ضبطهای نادرست شماری از ابیات بیان شده است. موضوعات دیگری که در متن علمی- انتقادی جدید موردتوجه قرار گرفته، شرح نسخهبدلها و واریرانتهای یک لغت یا عبارت در پاورقی، ضبط غلطهای نسخههای مختلف در قسمت توضیحات، شرح و تفسیر لغتها در لغتنامه، و ثبت صورت صحیح اشعار است.
https://www.rudakijournal.ir/article_20166_16ae60b5cee708c48b912eb3c2a38fd5.pdf
2005-09-01
111
118
اشعار رودکی
تصحیح علمی- انتقادی
سعید نفیسی
ل.ا. براگینسکایا
علی
محمدی خراسانی
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
پژوهش پیرامون یک شعر رودکی
این مقاله برآن است تا براساس منابع و مجموعههای اشعار رودکی دربارۀ متن یکی از اشعار او با مطلع «ای آنکه غمگنی و سزاواری/ واندر نهان سرشک همیباری» پژوهشی بهانجام رساند. سرچشمهها و مجموعههایی که در این پژوهش استفاده شدهاند، عبارتاند از: تاریخ بیهقی، تذکرۀ مجمعالفصحا، دیوان رودکی، نسیم مولیان، شعر رودکی و برگزیدۀ اشعار رودکی. در نسخههای مذکور تعداد ابیات این شعر از هشت تا دوازده ذکر گردیده است. ترتیب ابیات نیز متفاوت و دارای گوناگونخوانیهای زیادی است. این مقاله با اساس قرار دادن متن مضبوط در تاریخ بیهقی که در میان منابع مذکور از همه قدیمیتر و شامل همۀ ابیات (دوازده بیت) است، به متنشناسی و مقابلۀ ابیات با مجموعههای یادشده پرداخته و به این نتیجه رسیده است که شعر مورد نظر در تاریخ بیهقی را با عوض کردن واژۀ «ترسم» به ترکیب «بر رسم» و تغییر جای مصراعهای دوم در ابیات ده و یازده میتوان همچون متن صحیح به اعتبار گرفت.
https://www.rudakijournal.ir/article_20167_2e83a737e3bc9669141c12a11208d36b.pdf
2005-09-01
119
122
رودکی
متنشناسی
تاریخ بیهقی
مصباحالدین
محمودزاده
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تحلیل متنشناسی قصیدههای عهد سامانی
از عهد سامانی قصیدههای زیادی به یادگار مانده است. این قصیدهها ازلحاظ قالب سخن، فصاحت و بلاغت و غنای کلام، معناسازی و تمثیلآفرینی، مخصوصاً ازنظر انعکاس مسائل سیاسی و اجتماعی، در مقایسه با قصیدههای سدههای بعد امتیاز بیشتری دارند. این مقاله بهدنبال تحلیل متنشناسی قصیدههای عهد سامانی است که براساس نسخههای قدیمی و برقرار کردن صحت و اصالت آنها بنیاد مییابد. ازهمینرو، قصیدۀ «شکایت از پیری» رودکی که کاملترین قصیدۀ عصر دهم است، اساس کار قرار گرفته و با توجه به اختلاف نسخ بررسی شده است. در ادامۀ تحلیل متنشناسی، این قصیده از منظر قالب سخن، لغتشناسی، نظمشناسی، تفسیر متن، و نهایت شرح سبک و شیوۀ نگارش ادیب مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان نیز براساس اصول سنتی تحلیل متن، بخشهای محتوایی که میتوان مضمون قصیده را از روی آنها شرح و تفسیر کرد، معرفی شده و این نتیجه بهدست آمده که رودکی قدرت والای سخنوری و گرایش فلسفۀ خود را از همه بیشتر در بیت آخر قصیده نمایش داده است.
https://www.rudakijournal.ir/article_20168_086d9206ee506bedd56ef928668c119d.pdf
2005-09-01
123
128
قصیده
رودکی
تحلیل متنشناسی
حبیبالله
مرحمت
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
پیرامون چند معنای مشترک در آثار ابنالمقفع و رودکی
ابنالمقفع و رودکی دو نمایندۀ بزرگ ادبیات و فرهنگ فارسی تاجیکی هستند که اولی در نثر عربی و دومی در نظم فارسی گوی سبقت را از همگان ربودهاند. این مقاله کوششی فروتنانه برای مقایسه و یافتن معانی مشترک در آثار این دو نمایندۀ بزرگ نثر عربی و نظم فارسی است که در آن چند بیت رودکی ازحیث معنی با عبارات و اقوال حکیمانۀ آثار ابنالمقفع مانند کلیله و دمنه، و رسالههای الادبالکبیر و الادبالصغیر مورد مقایسه قرار گرفته است. دربارۀ معانی و مضامین مشترک کلیله و دمنۀ ابنالمقفع و آثار رودکی باید گفت که در اشعار باقیمانده از رودکی فقط یک مرتبه از کلیله و دمنه یاد شده است. در میان اشعار رودکی، ابیاتی را میتوان دید که ضربالمثل و مقالهای مردمی فارسی و تاجیکیاند. مطالعۀ آثار ابنالمقفع (کلیله و دمنه، و رسالههای الادبالکبیر و الادبالصغیر) نیز نشانگر آن است که وی این معانی را با عبارات گوناگون آورده است که در این مقاله با ذکر شاهدمثالهایی به شماری از این معانی و مضامین مشترک اشاره شده و این نتیجه بهدست آمده است که رودکی نهتنها کلیله و دمنۀ ابنالمقفع را ترجمه و مضامین آن را در اشعار خود منعکس کرده، بلکه از آثار دیگر او نیز استفاده کرده است.
https://www.rudakijournal.ir/article_20169_ae6e586be8bd51e604f728da71a75520.pdf
2005-09-01
129
142
رودکی
ابنالمقفع
معانی مشترک
تاجالدین
مردانی
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تحقیقات و ترجمههای راجع به رودکی و اشعارش به زبان انگلیسی
اگرچه تحقیقات راجع به شعر رودکی و مضامین آن در زبانهای اروپایی، بهویژه انگلیسی، آنگونه که شایستۀ اوست انجام نگرفته، بعضاً مواردی دیده میشود که درخور توجه و تحسین است. این مقاله با درنظر داشتن این موضوع، به بررسی تطبیقی پژوهشهای خاورشناسان انگلیسی و آمریکایی پرداخته است. اولین اثر دایرهالمعارف بریتانیکاست که در آن به برجستهترین نکات شخصیتی، شعری و نیز مهمترین حوادث زندگی شاعر اشاره شده است. خاورشناسی بهنام ت.ای.کل بروک در مقالۀ «اسامی خاص مسلمانان» به معرفی کوتاه رودکی و نکات مهم زندگیاش پرداخته است. ف.ف. آربثنات دیگر محقق انگلیسی است که در کتاب خود باعنوان تمثالهای ایرانی دربارۀ رودکی سخن گفته و به ذکر نکات برجسته بهصورت کلی بسنده کرده است. نویسندهای که در این خصوص به دیگران فضل تقدم دارد، چارلز. جی. پیکرینگ است که در مقالة «پاسر ایرانی» بهطور مفصل به رودکی پرداخته و او را با جفری چاسر، شاعر نامدار انگلیسی، مقایسه کرده است. ادوارد براون نیز در کتاب مشهور خود، تاریخ ادبیات ایران، در مواردی چند از رودکی سخن گفته است. ویلیم جکسون، روبن لوی، دنیسن راس و آرتور جان آربری از دیگر خاوشناسان برجستهای هستند که به شرح حال رودکی و اشعار او پرداختهاند که آثار مذکور در این مقاله بهطور مبسوط بررسی شده است.
https://www.rudakijournal.ir/article_20170_99e5419df8e63325a81a3d740b2e93ff.pdf
2005-09-01
143
158
خاورشناسان انگلیسی و آمریکایی
تحقیقات انگلیسی
پرویندخت
مشهور
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
آثار رودکی
هرچند اطلاعات موثقی دربارۀ مقدار آثار رودکی، مضمون و عنوانهای آنها موجود نیست و مطالب موجود هم غالباً ضدونقیض است، در اینکه وی شاعری پرکار و پراثر بوده است، شک و شبههای نیست. در این مقاله آثار رودکی از نظر تعداد ابیات، محتوا، قالب شعری و... بررسی شده است. عوفی آثار رودکی را عبارت از صد دفتر میداند. به گفتۀ حمدالله مستوفی، رودکی هفتصدهزار بیت داشته است. کسانی چون نجاتی، جامی، خواندمیر و... نیز با استناد به شعری از سعدینامۀ رشیدی سمرقندی تعداد اشعار رودکی را «سیزده ره صد هزار» نقل کرداند که بهنظر میآید آنچه رشیدی ثبت کرده، «سیزده ره ده هزار» است و کاتبان سعدینامه برای تأکید بیشتر یا از بیتوجهی واژۀ ده را به صد عوض کردهاند. از روی تخمین سعید نفیسی، دیوان رودکی تقریباً ۱۱۰ هزار بیت را دربرمیگیرد که این حساب واقعی بودن فرضیۀ «سیزده ره ده هزار» یعنی ۱۳۰ هزار بیت را نشان میدهد. مقدار اشعار بهمارسیده از رودکی قطعاً معیّن نیست. سعید نفیسی در کتاب خود ۸۳۲ بیت را آورده و ۳۳ بیت شبیه به اشعار رودکی را به آن اضافه کرده است. در بین این ۹۵۳ بیت، احتمالاً ابیاتی وجود دارد که از رودکی نیست و بنابر نظر تذکرهنویسان و محققان متعلق به قطران تبریزی است؛ اما ا.س. براگینسکی معتقد است قطران این اشعار را از رودکی رونویس کرده و در دیوان خود گنجانده است. این نظرهای متناقص تحقیق قیاسی اشعار رودکی و قطران را ضروری مینماید. در پایان مقاله نیز بحثی راجع به قالب و محتوای اشعار رودکی و نیز آثار منسوب به او مطرح شده و نظر برخی از محققان در این باره ذکر گردیده است.
https://www.rudakijournal.ir/article_20171_c68d78d807b3718ec071de7611758198.pdf
2005-09-01
159
180
رودکی
آثار
مقدار اشعار رودکی
قالب و محتوای اشعار
میرزا
ملااحمد
mirzomulloahmad@mail.ru
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نگاهی به تصحیح و نشر اشعار رودکی
ازآنجاکه نسخۀ قدیمی و معتبری از آثار رودکی در دست نیست، در جمعآوری آثار او همواره منابع قدیم مشتمل بر اشعار او مثل لغت فرس، ترجمانالبلاغه، اسرارالتوحید، لبابالالباب و... مورد نظر و معیار سنجش بوده است. در این مقاله، مهمترین نشرهای اشعار رودکی که براساس ابیات محفوظ در کتابهای نامبرده فراهم آمدهاند، معرفی شدهاند. این نشرها از جامعترین نشرهای فارسی اشعار باقیمانده از رودکی است. دیوان اشعار رودکی اولین بار در قرون پانزده و شانزده میلادی تدوین شد. پس از تدوین این دیوان، شارحان و فرهنگنویسان آن را در حکم سرچشمه قرار دادند و همین موضوع سبب شد شعر رودکی با تألیفات شاعران دیگر بیامیزد. دیوان رودکی که در سال ۱۳۱۵هـ. در تهران به طبع رسید، نمونۀ بارزی از آثار الحاقی بر دیوان رودکی است. از نیمۀ دوم قرن نوزده میلادی مرحلهای مهم از متنشناسی آثار رودکی آغاز شد و به پدید آمدن مجموعههای متعددی از آثار بازماندۀ رودکی منجر گردید که بیست مورد از مهمترین و جامعترین آنها در این مقاله معرفی شده و مورد بحث قرار گرفته است.
https://www.rudakijournal.ir/article_20172_72c448a211cb0cfe48e5ec9223ebcbb2.pdf
2005-09-01
181
200
رودکی
آثار
تصحیح و نشر
عبدالمنان
نصرالدیناف
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
تجلی آیات قرآن در اشعار سلطان شاعران
تجلی آیات و مفاهیم قرآنی در اشعار رودکی یکی از مهمترین موضوعاتی است که تاکنون، چه در ایران و چه در ادبیاتشناسی تاجیک، چنانکه شایسته است، بهطور عمیق و دقیق بررسی نشده است. در این مقاله کوشش است نمونههایی از این مضامین در اشعار این شاعر بزرگ معرفی شود. باآنکه حوادث روزگار بخش اعظم اشعار رودکی را از بین برده است، تجلی مفاهیم و مضامین قرآنی در همین مقدار اندک نشاندهندة آن است که وی با قرآن پیوسته و بسیار معنیهای عمیق را در پرتوی آیههای آن به نظم کشیده است. همچنین، تنوع مضامین مأخوذ از سورههای قرآنی این نتیجه را درپی دارد که رودکی حافظ کل قرآن و دانشمند علوم قرآنی بوده است و درصورت پیدا شدن اشعار دیگر این شاعر بزرگ تعداد مضمونهای مأخوذ و کلام الهی و فهرستوارۀ سورههایی که بر استاد شاعران الهامبخش بوده است، بهدرجات خواهد افزود.
https://www.rudakijournal.ir/article_20173_6785f0c4b523988e7edd75a083dcded8.pdf
2005-09-01
201
208
رودکی
مفاهیم قرآنی
فخرالدین
نصیرالدیناف
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
از رودکی تا «روز رودکی»
این مقاله که بهمناسبت چهارمین سال تجلیل «روز رودکی» به نگارش درآمده است، تاریخچۀ پاسداشت این شاعر بزرگ را در میان قوم تاجیک بررسی میکند. نخستین بار بعد از نگارش کتاب نمونۀ ادبیات تاجیک تألیف صدرالدین عینی بود که رودکی در جمهوری تاجیکستان همچون رمز افتخار میراث فرهنگ و ادب گردید و در اوایل سال ۱۹۲۶م وزارت معارف جمهوری مختار تاجیکستان در نوروز تأسیس و تجلیل «روز رودکی» را اعلام نمود. انتشار مقالۀ مفصلی دربارۀ رودکی و نیز مجموعهای بهنام استاد رودکی از سوی صدرالدین عینی در سال ۱۹۴۰م به شهرت این شاعر بزرگ در بین مردم تاجیک افزود؛ تا آنجا که جشن ۱۱۰۰سالگی رودکی در ۱۴ اکتبر ۱۹۵۸م با شکوه تمام آغاز یافت. همایش اولین بنیاد رودکی ۱۲ اکتبر سال ۲۰۰۰م در پنجکنت باعنوان «یاد رودکی در دیار رودکی» برگزار شد و در آن دانشمندان تاجیک و گروه محققان ایرانی حضور داشتند. ۲۲ سپتامبر سال ۲۰۰۲م نیز در تاجیکستان تجلیل نخستین روز رودکی با شکوه شایسته برپا شد و امسال (۲۰۰۵) نیز چهارمین سالی است که مراسم تجلیل از «روز رودکی» برگزار میشود.
https://www.rudakijournal.ir/article_20177_9101b3175fc32f6ed35fbd1268308e0b.pdf
2005-09-01
209
214
رودکی
جمهوری تاجیکستان
روز رودکی
رسول
هادیزاده
1
استادیار
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
رودکی و خیام
در میان سخندانان و اندیشهوران ایرانی، خیام یکی از بزرگانی است که وجوه شباهتهای مضمونی و فکری او را با رودکی میتوان موضوع سخن قرار داد. عمدۀ مسائل و موضوعاتی که در شعر خیام مطرح است، بهعنوان اصول اولیۀ دستگاه فلسفی در اندیشه و حکمت خسروانی و فرهنگ آریایی دیده میشود. بنیاد و اساس حکمت خسروانی و بنمایههای فلسفی، شفافتر از همه جا، در شعر رودکی تبلور یافته است؛ همان که در شعر خیام کاملاً بهصورت فلسفی و مشخص مطرح شده است. در این مقاله، عناصری از این افکار فلسفی که در شعر رودکی و خیام مشترک است، با ذکر شاهدمثالهایی از هردو شاعر موردبحث و مقایسه قرار گرفته است. نتیجۀ بحث آن است که رودکی سرسلسلۀ اندیشهورانی از فرهنگ ایرانی است که در قلمروی شعر فارسی با تکیه بر اصالتهای فرهنگی کهن به جهان و آفرینش مینگرد و در پیکار بیسرانجام اهریمن و اهورا، همواره اهورایی میاندیشد. این سلسله که آغازگر آن رودکی است، در خیام به اوج میرسد.
https://www.rudakijournal.ir/article_20178_e2de9d7d08e1a78ff4d7fe0cbe3c9746.pdf
2005-09-01
215
224
اندیشۀ خسروانی
رودکی
خیام
محمدجعفر
یاحقی
mgyahaghi@yahoo.co.uk
1
استاد
AUTHOR